Dogodine će Selenča, mesto u opštini Bač, obeležiti 260 godina od doseljavanja Slovaka po volji carice Marije Terezije. Po mnogima, jedno od najlepših i najuređenijih sela u Vojvodini, poznato pre svega po vrednim ljudima, a onda i po proizvodnji i svetskom izvozu metli od sirka i razvijenoj organskoj poljoprivredi, jubilej će dočekati s manje stanovnika nego što je imalo lane, još manje nego preklane… Više od 3.000 Selenčana živelo je u ovom mirnom bačkom mestu kada se pre četiri godine obeležavalo dva i po veka od dolaska Slovaka, koji čine više od 95 odsto ovdašnjeg stanovništva. Od tada do danas Selenčana je hiljadu manje.
Naravno, taj podatak nije precizan. Koliko mu nedostaje da bude tačan i validan – ne zna se. Kao što se ne zna koliko je stanovnika unazad nekoliko godina otišlo iz Horgoša, Tornjoša, Torka, Kruščice, Erdevika, Bačinaca i svih drugih vojvođanskih sela.
– Selenča ima 3.000 stanovnika, ali samo na papiru. Oko hiljadu ih je otišlo u inostranstvo da radi i školuje se u poslednje tri-četiri godine i to nije evidentirano – priča za VOICE Jozef Gašparovski iz ovog mesta u opštini Bač.
Podsećajući na to da Selenčani odlaze još od vremena sankcija, od devedesetih godina, on iznosi procene da je 20 do 30 odsto ovdašnjih porodica ostalo u Italiji i Austriji, gde su pre dvehiljaditih išle da rade. A poslednjih četiri ili pet godina stanovnici Selenče odlaze masovno u Slovačku, kaže Gašparovski. Neki da se školuju i studiraju, neki da rade. Imaju boravišne papire i zasnivaju radni odnos, najviše u poljoprivredi, na sezonskim poslovima u zapadnoj i srednjoj Slovačkoj, a kad sezona prođe idu u prerađivačke i automobilske pogone.
– Slovaci iz Vojvodine imaju u Slovačkoj sva prava kao građani te zemlje osim izbornog – kaže Gašparovski.
Bez analize migratornih kretanja Vojvođana
Nijedna institucija u zemlji, uključujući resorna ministarstva i pokrajinske sekretarijate, Zavod za statistiku i naučne institute i univerzitete, nema analizu migratornih kretanja Vojvođana, u pograničnim delovima, gde su naizraženija, niti u drugim delovima Vojvodine. Republički zavod za statistiku (RZS) vodi evidenciju o unutrašnjim migracijama, tj. beleži podatke o građanima koji su promenili prebivalište unutar zemlje, ali za spoljnu migraciju to ne radi.
Pusta sela odavno su slika i prilika ekonomskog i socijalnog propadanja Vojvodine, ali su ranije dominantna bila kretanja ka većim gradovima, da bi se unazad nekoliko godina intenzivirao i odlazak ruralnog stanovništva u zemlje EU. Prazne se mađarska, slovačka, rumunska i druga sela u kojima većina stanovnika pripada nekoj od ovdašnjih nacionalnih zajednica, a čije su matice u EU. Mađari odlaze u Mađarsku, Slovaci u Slovačku, Rumuni u Rumuniju. Rusini pak idu u Kanadu i evropske zemlje. Vojvodina je demografski izmenjena, nacionalna struktura, izvesno je, nije onakva kakva je u koricama poslednjeg popisa stanovništva. Tačnim brojevima i procentima niko ne raspolaže, ali da je tako, pokazuju poluprazna pogranična i mnoga druga vojvođanska sela, sve manje mađarskog i drugih jezika na ulicama gradova, u autobusima i pijacama, enorman pad broja đaka koji pohađaju nastavu na jezicima nacionalnih zajednica…
Nikakav odgovor, sem onog da podataka nema, nismo dobili na novosadskim i beogradskim fakultetima – odsecima za sociologiju i katedrama za statistiku. U Pokrajinskom sekretarijatu za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova rečeno nam je da se na sastancima sa predstavnicima kabineta ministra bez portfelja zaduženog za demografiju i populacionu politiku iznosila potreba za analizom migratornih kretanja u pograničnim delovima. Bilo je, kažu, reči o tome da će Pokrajina raditi zajedno sa resornim ministarstvom, ali to podrazumeva angažman brojnih stručnjaka i zahtevan je posao koji nije iniciran.
U Republičkom zavodu za statistiku potvrđeno nam je da se podaci o migratornim spoljnim kretanjima ne vode, pogotovo ne za nacionalne zajednice ponaosob. Objašnjavaju da se svega deset odsto ljudi koji odlaze iz Srbije prijavljuje u MUP–u, ali se ni oni ne izjašnjavaju tom prilikom o nacionalnosti jer nisu u takvoj obavezi. Zakonska je obaveza svih koji će biti duže od 90 dana u inostranstvu da se prijave, ali to u praksi nije tako, kažu u RZS . Dodaju da zvanična statistika EU – EUROSTAT može da ima podatak samo o tome koliko je žitelja Srbije ukupno otišlo u neku zemlju, ali ne i koliko je među njima pripadnika neke nacionalne zajednice.
Mađari najviše odlaze?
Čak ni iz popisa stanovništva, a poslednji rezultati su objavljeni 2011. godine, nije dobar obuhvat – to je zapravo presek stanja u jednom trenutku, objašnjavaju u RZS. U svakom slučaju, što se više udaljavamo od popisa, on je sve više diskutabilan.
U Vojvodini je 2011. statistika popisala 1.931.809 žitelja. Srpske nacionalnosti evidentirano je 1.289.635 građana i njihovo učešće bilo je 66,76 odsto. Istovremeno, kod drugih nacionalnih zajednica je, uglavnom, te godine zabeležen pad broja stanovnika i manje učešće u ukupnom broju nego na popisu 2002.
Vojvodina je na popisu 2002. godine imala 2.031.992 stanovnika. Od tada do popisa 2011. zabeležen je najveći pad kod Mađara, koji su druga po veličini nacionalna zajednica. Od 2002. do poslednjeg popisa mađarskog stanovništva je bilo 13 odsto (39.071) manje – 251.136 u 2011. Osetan pad evidentiran je i kod većine drugih manjina. Hrvata je bilo manje za 9.153 ili 16,8 odsto, Slovaka za 6.305 odnosno 11,1 odsto, Rumuna za 5.009 ili 16,4 odsto…
U Nacionalnom savetu mađarske nacionalne manjine u Subotici za VOICE je rečeno da podatke o broju iseljenih građana mađarske nacionalnosti u Vojvodini nemaju i da ovaj savet ne stoji iza ranijih izjava nekih njegovih članova na tu temu. Podsetimo, prošle godine je članica Nacionalnog saveta Mađara Livija Jo Horti iz opozicionog Mađarskog pokreta kazala da broj Mađara u Vojvodini opada za 12 dnevno i da je taj trend drastičniji nego devedesetih godina.
Popis stanovnika, birački spiskovi i stvarnost kao nebo i zemlja
Sagovornici u pograničnim mestima potvrdili su nam pak da su migracije stalne i da ih je dosta na dnevnom nivou. Vele da puno stanovnika pograničnih opština ima dvojna državljanstva, kao i pasoše i jedne i druge zemlje, pa jedan granični prelaz prelaze s jednim pasošem, drugi s drugim.
Podaci koje nam je predočio Robert Leko, predsednik Mesne zajednice Orom u opštini Kanjiža, porazni su.
– Za poslednjih desetak godina odavde je otišlo oko 40 odsto stanovnika, uglavnom u inostranstvo, najčešće u Mađarsku. Većina ih se neće vratiti. Odlazi srednja klasa, a uglavnom stariji ostaju da održavaju kuće i imanja. Po popisu iz 2011. godine u našoj mesnoj zajednici ima 1.935 stanovnika, po biračkom spisku ih je oko 1.300, ali realno nema ih ni 900 – kaže Leko za VOICE. – Zavisi situacija i od sezonskih poslova. Ali, generalno, otkako smo dobili od Mađarske dvojno državljanstvo, iseljavanje je uzelo maha, to je pokrenulo stvari. Ne treba ni pasoš da imamo, sa državljanstvom su nam mogućnosti otvorene za boravak i rad u Mađrskoj.
U Novi Sad više se dolazi nego iz njega odlazi
U saopštenju Republičkog zavoda za statistiku o unutrašnjim migracijama u 2016. godini navodi se da je 125.682 građanina Srbije promenilo prebivalište, to jest preselilo se iz jednog u drugo mesto u zemlji. Samo beogradski region je imao pozitivan migracioni saldo – više doseljenih nego odseljenih. Kada je reč o opštinama i gradovima, Novi Sad je imao najveći pozitivan migracioni saldo – 2.311.
Osvrćući se na nesklad između brojki koje daje popis, onih sa biračkog spiska i realnih, on zaključuje da sve treba uzeti s rezervom. Inače, mesnoj zajednici Orom pripadaju i Novo Selo sa stotinak stanovnika, kao i Doline sa oko 300.
– Ako gledam birački spisak, 20 odsto stanovnika je prijavljeno u Oromu mada tu nisu živjeli, nemaju stan, rade u inostranstvu. Mi smo malo dalje od granice, pa kod nas nije slučaj, kao u Horgošu i Martonošu, čiji meštani prelaze granicu, odlaze na posao u Mađarsku i vraćaju se kući posle posla ili vikendom. Neki iznajme stanove ili sobe s mađarske strane granice ili im tamo firma plaća taj zakup, obično na poljoprivrednim dobrima. Plate su od 500 do 700 evra, pa ako radnik ne plaća smeštaj, to se može smatrati solidnom zaradom.
Leko napominje da Orom ipak nije slika i prilika većine sela u Banatu koja su avetno prazna. Ovo i susedna sela ne deluju tako, uređena su i održavana, stiče se utisak da su življa od mnogih vojvođanskih. Ni kuće ovde nisu bagatelne – cena im se kreće od 8.000 do 50.000 evra. Međutim, nema više velikog poljoprivrednog dobra, silosa, fabrike, pa se u Mađarsku ide trbuhom za kruhom.
Nezaposlenih nema – otišli su
Nedavno je predsednik Opštine Kanjiža Robert Fejstamer izjavio da u kanjiškim mestima nema nezaposlenih, ali da to nije rezultat ekonomskih ulaganja, otvaranja novih preduzeća i novih radnih mesta u poslednjih desetak godina, nego da je posredi migracija stanovništva u pograničnom području. Fejstamer je kazao da određeni broj žitelja kanjiške opštine direktno radi u Mađarskoj i svaki dan od kuće ide biciklima, automobilima ili drugim prevoznim sredstvima na posao, a značajan broj se preselio u razvijene zapadne zemlje – Nemačku, Francusku, Austriju i Englesku, zahvaljujući dobijanju dvojnog državljanstva i pasoša Mađarske.
Saša Šućurović, koji je do prošle godine bio predsednik opštine Novi Bečej u razgovoru za VOICE takođe kaže da takvi primeri nisu retki u Potisju, i da se nijedna opštinska novobečejska služba time ne bavi.
Emigranti se ne popisuju po nacionalnoj pripadnosti
– Srbija ne poseduje statističku evidenciju o emigraciji pa se istraživači ovog fenomena moraju oslanjati na statistike glavnih imigracionih država i međunarodnih organizacija. Međutim, pitanje statističkog obuhvata je uvek aktuelno i često diskutabilno. Godišnje statistike glavnih imigracionih zemalja evidentiraju migrante po zemlji u kojoj su rođeni, a ređe prema državljanstvu koje poseduju u vreme imigracije, a još ređe (samo popisima, uglavnom) prema nacionalnoj pripadnosti – navodi prof. Vladimir Grečić. – Nepoznato je koliko je, na primer, Srba među onima koji su imigrirali, a koliko pripadnika nacionalnih manjina. Znanje jezika, nacionalna pa i verska pripadnost su činioci koji migrantima determinišu željene države destinacije. Pripadnici mađarske nacionalne zajednice u Srbiji preferiraju matičnu državu – Mađarsku.
– Mnogi od njih nisu odjavljeni sa svojih adresa. A postoji ozbiljna grupa ljudi koja ide s mađarskim pasošima i ostaje u evropskim zemljama, ali ima i onih koji, recimo, idu da rade u Slovačkoj na tri meseca i to niko ne može da proveri, jer su ovde prijavljeni. Bilo je reči o tome kako je oko 4.000 ljudi otišlo iz opštine Novi Bečej unazad nekoliko godina, ali mislim da je to nerealan i preuveličan broj, jer je ukupno bilo oko 25.000 stanovnika. Međutim, porazan podatak je da je u mađarskim odeljenjima ove godine upisano dvanaestoro dece. Ranije ih je bilo dva razreda, a pre 15 godina i pet razreda – kaže Šućurović.
U Nacionalnom savetu Rusina procenjuju da je oko stotinu mladih rusinske nacionalnosti iseljeno iz Srbije unazad dve–tri godine, što nije malo ako se uzme podatak da je u celoj zemlji, prema popisu iz 2011. godine bilo oko 14.000 Rusina. Naseljavaju šest opština – kulsku, vrbasku, šidsku… a poput Slovaka, došli su u Vojvodinu pre 273 godine.
Predsednik Nacionalnog saveta Rusina Slavko Rac za VOICE kaže da trenutno postoji blagi zastoj kada je o iseljavanju u Kanadu reč, ali da je od dvehiljaditih naovamo drastično smanjen broj rusinskog stanovništva u Vojvodini.
– Iseljavanje u Kanadu koje je bilo izraženo do 2012. i 2013. godine bilo je trajno, a sada Rusini odlaze na privremeni rad, kao što su odlazili sedamdesetih godina prošlog veka. Idu uglavnom u Slovačku i Nemačku, i mahom su to mlađi radnici koji rade kao vozači, radnici po fabrikama ili kao medicinski radnici. Odlaze sa srpskim papirima i dobijaju dozvolu za rad do dve godine. Unazad dve–tri godine otišlo je sigurno stotinak mladih – kaže Rac objašnjavajući da je Rusinima lakše da se snađu u Slovačkoj nego Srbima, jer nema jezičke barijere s obzirom na to da je rusinski sličan jeziku kojim se govori u istočnoj Slovačkoj, koja je delom i postojbina Rusina.
Galopirajući rast emigracije iz Srbije
Redovni član Akademije ekonomskih nauka prof. Vladimir Grečić naglašava u razgovoru za VOICE da Pregled međunarodnih migracija (Internatational Migration Outlook), koji je nedavno objavljen u Sekretarijatu OECD, pokazuje da je emigracija iz Srbije poprimila galopirajući rast. Naime, prosečan godišnji broj emigranata iz Srbije samo u države članice OECD, u periodu 2005–2014. godine iznosio je 31.000 godišnje. U 2014. emigriralo je 57.000 osoba, da bi 2015. taj broj dostigao rekordnih 60.000.
– Emigracija može biti i brojnija ukoliko za naše potencijalne migrante željene imigracione zemlje otvaraju šire vrata za strane radnike. Što će Srbija biti bliže članstvu EU, emigracija će biti dinamičnija. Manje privredno razvijene, ili siromašnije države članice EU, imaju ozbiljnijih problema kada je u pitanju depopulacija, posebno emigracija u najrazvijenije države članice OECD. Rumunija je, na primer, po godišnjem broju emigranata na trećem mestu među 50 država sa najbrojnijom emigracijom u svetu, iza Kine i Sirije. Poljska je na četvrtom mestu, Bugarska na dvanaestom, Hrvatska na dvadesetčetvrtom, a Srbija je 31. u rangu (podaci za 2015.) – navodi prof. Grečić. – Konačno, može se zaključiti da postoji uzročno–posledična veza između obrazovanja na jezicima nacionalnih manjina i privremenog ili stalnog iseljavanja stanovništva nacionalnih manjina u zemlje porekla. Naravno, spoljnim migracijama ne pribegavaju samo pripadnici albanske i mađarske nacionalne manjine, koji imaju razvijenu celokupnu nastavu na maternjim jezicima na svim nivoima, već i to da se često na emigraciju odlučuju i pripadnici bošnjačke, hrvatske, vlaške, rumunske, romske i drugih nacionalnih manjina. Među emigrantima je sve više onih sa visokom školskom spremom, a među povratnicima su uglavnom lica sa nižom stepenom obrazovanja. Taj trend će se, verovatno, nastaviti i u godinama koje dolaze.
Naš sagovornik ocenjuje da se emigracija može posmatrati kao barometar uspeha ili neuspeha nacionalne strategije privrednog razvoja. Odluka o tome da li će neko otići iz zemlje ili ostati u njoj je u najvećem broju slučajeva teška i zasniva se na niz činilaca koje je determinišu. To je izbor između onoga što pojedinac poseduje i onog što očekuje kao alternativu u nekoj drugoj zemlji, kaže prof. Grečić.
– Naravno, postoje gotovo uvek faktori koji „guraju“ pojedinca da traži mesto pod suncem negde drugde (push faktori) i oni koji privlače da se opredeli upravo za određenu destinaciju (pull faktori – veće zarade, viši standard života, ekonomska i politička stabilnost, pravna sigurnost, niši stepen korupcije itd.), ali postoje i ograničenja, restrikcije, selekcije i slično, koje su oličene u imigracionim politikama. Tako, nije uvek moguće ostvariti emigracionu nameru u čisto zamišljenom okviru. Odluku o emigraciji, koja se zasniva na proceni dobitaka i gubitaka, uglavnom donosi pojedinac – budući učesnik u migracijama, ili porodica koja je takođe involvirana u svemu tome – objašnjava on.
Profesor Grečić je u istraživanjima došao do zaključka da kod pripadnika većinskog naroda u Srbiji „push“ faktori snažnije deluju od „pull“ faktora, dok je kod manjinskih zajednica to dejstvo obrnuto. Kako kaže, školovanje na maternjem jeziku u etnički, kulturno i jezički bliskom okruženju najčešće znači želju i mogućnost za trajno napuštanje zemlje i odlazak iz domovine u matičnu državu – otadžbinu. Većina imigracionih zemalja prilikom prijema regularnih migranata prednost daje svojim sunarodnicima koji žive u drugim zemljama. Oni se znatno lakše integrišu u novu sredinu, pa i asimiliraju, primećuje on.
– Međutim, glavna motivacija mladih za emigraciju skoro u potpunosti je ekonomska (82 odsto), to jest poboljšanje životnog standarda, lakše zaposlenje, bolji uslovi za pokretanje sopstvenog posla, a mnogo manje bolje obrazovanje i veća kulturna raznolikost. Najpoželjenije zemlje destinacije za emigraciju su države članice EU. Mađarska je jedna od njih. Prema tome, sve intenzivnije spoljnje migracije pripadnika pojedinih nacionalnih manjina ukazuju na potrebu planiranja javnih politika kojima bi ovaj proces trebalo, u skladu sa poštovanjima ljudskih prava, usmeravati ka jačanju veza i motiva za ostanak u zemlji – naglašava Grečić.
Slađana Gluščević (VOICE)
