Crkva Svetog Mihaela Arkanđela: Visoko iznad odžaka

„Dvesto godina ove crkve nije mala stvar, to je jedan veliki događaj ali ne samo za vernike kako sam u uvodu misnog slavlja i rekao, nego je i događaj za celo mesto, jer imate jednu ovako lepu crkvu i to u centru, i to trebate poštovati, voleti i brinuti se“, poručio je Slavko Večerin, subotički biskup u svečanoj misi koju je služio uz sasluženje više sveštenika u crkvi Svetog Mihaela Arkanđela u Odžacima.

Ove godine dan istoimenog zaštitnika župe, koji se proslavlja 29. septembra uz tradicionalni kirbaj i okupljanje prijatelja i porodice, za rimokatoličke vernike u Odžacima bio je ipak poseban: njihova crkva obeležila je dva veka postojanja.

Crkva je svečano osveštana 29. septembra 1821. godine, a dva veka njenog postojanja u samoj crkvi, osim subotičkog biskupa, prisustvom su uveličali i episkop bački Irinej, vikarni episkop mohački Damaskin i pravoslavni sveštenici iz odžačke parohije, kao i biskup Slovačke evangelističke crkve augzburške veroispovesti u Srbiji Jaroslav Javornjik i ostalo sveštenstvo.

Lokacija i veličina bilo koje crkve u Vojvodini odvajkada svedoče o dve stvari iz istorije jedne zajednice: o tome koliko je koja konfesija u stara vremena bila uticajna, te o njenoj ekonomskoj snazi

Locirana u samom centru Odžaka, nekadašnjem Hodšagu, rimokatolička crkva Svetog Mihaela Arkanđela, kao i njene dimenzije, odgovaraju na oba pitanja svakom putniku namerniku. No, to nisu obične dimenzije, pogotovo za mesto kakvo su i danas Odžaci, a kamoli pre dva veka.

Crkva je duga 55 metara, široka 19,75 metara, iznutra je visoka 16 metara, a toranj je visok 53 metra. Poređenja radi, novosadska Crkva Imena Marijinog, koju i danas mnogi pogrešno zovu katedralom, dugačka je 52 metra, široka 25, visina krova iznosi 22, a toranj je visok 72 metra.

Najveći sakralni objekat u širem okruženju izgrađen je na mestu stare crkve koja je na tom mestu postojala od 1764, osam godina nakon doseljavanja oko 200 katoličkih porodica iz ondašnjeg Badena (zapadni deo današnje nemačke savezne pokrajine Baden-Virtemberg).

Rušenje stare crkve počelo je 28. avgusta 1818, a dva meseca kasnije počela je izgradnja današnje crkve. Krst na zvoniku postavljen je tačno godinu nakon početka izgradnje, 25. oktobra 1819. Pedantni hroničari zabeležili su da je u crkvu ugrađeno 1.825.600 komada novih cigala, proizvedenih u Odžacima, i 130.000 komada cigala iz stare crkve.

Trogodišnji radovi koštali su 41.506 guldena. Ne zna se koliko su Odžaci imali stanovnika u vreme osveštanja crkve, ali je poznato da je na osnovu prvog popisa stanovništva, koji je sproveden 1869. godine, u mestu živelo 3.908 stanovnika.

Dakle, sva je prilika, manje od 4.000 stanovnika uspelo je da isfinansira izgradnju crkve čije dimenzije danas zasenjuju, osim novosadske, samo katedrala u Subotici, i crkve u Vršcu i Bačkoj Topoli.

„Jedna stvar je da su oni bili materijalno bogati, a druga stvar bili su duhovni. Ovde je pre bilo šest hiljada Podunavskih Švaba, stanovnika Odžaka, i oni su i želeli ovakvu crkvu. I za to su i davali materijalno, ali je mnogo značajnije to duhovno bogatstvo koje su negovali kao vernici. Tu je nekada bio jedan župnik sa dva pomoćnika“, objašnjava Jakob Fajfer, župnik odžački i odnedavno arhiprezbiter Bačkog arhiprezbiterijata. Za tu novu dužnost, na koju ga je imenovao subotički biskup, Fajfer je zakletvu položio upravo na jubilej crkve koju, kao i lokalnu župu, vodi više od 40 godina.

Fajfer je 2012, ukazom predsednika Republike Srbije Tomislava Nikolića, odlikovan  Sretenskim ordenom drugog reda. Ovo priznanje je usledilo posle 35 godina predanog obavljanja svešteničkog poziva tokom kojih je ličnim zalaganjem značajno doprineo međukonfesionalnoj saradnji i verskoj toleranciji koja postoji između Rimokatoličke i Pravoslavne crkve u sredinama u kojima službuje.

Odžačka rimokatolička crkva od 1970. godine stavljena je pod konzervatorsku zaštitu države i registrovana kao spomenik kulture. Za takav status zaslužne su i originalne orgulje, koje su tek nešto mlađe od crkve, a napravio ih je čuveni graditelj Kaspar Fišer iz Apatina, koji je u njih ugradio dodatni instrument zahvaljujući kome proizvode jedinstvene tonove.

Glavni majstor u izgradnji crkve, kako kazuju ahrive, bio je zidar Johan Šmaus iz Apatina. Crkva je poznata po svoja tri tornja, srednjim znatno višim od bočnih, i klasicistički rešenim srednjim delom. Na glavnom oltaru je slika Arhangela Mihajla kako probada satanu, rad Jožefa Peškija iz 1834. godine – kopija slike italijanskog umetnika Gvida Renija (1575-1642) koja se čuva u Kapucinskoj crkvi u Rimu. Slike na oltarima potiču iz prve i druge polovine XIX veka, među kojima je i jedna slika svetog trojstva bečkog majstora Polaka, kopija po Rubensu. Inače, unutrašnje ukrašavanje crve završeno je tek 1895. godine.

Crkva je tokom povesti više puta restaurirana, a poslednji veliki radovi obavljeni su u 21. veku, kada je, najpre, obnovljena fasada pročelja i tornjeva, a potom, tokom 2019, i ostatak građevine. 

Obnova crkve te 2019. godine, prema kazivanju župnika Fajfera, bila je moguća zahvaljujući pre svega donaciji jedne nekadašnje Odžačanke.

„Imali smo tu mogućnost da pristupimo ovom velikom građevinskom zahvatu, novac je iznenada došao od jedne starije Odžačanke koja je živela u Švajcarskoj, a testamentom je ostavila dobru sumu novca, tako da smo sa time mogli početi. Naravno, tražio sam pomoć i na drugim mestima i imamo obećanje od opštine da će nam prebaciti četiri miliona dinara, takođe pomogli su i neki sponzori, tako da je finansijska konstrukcija završena 90 posto.“

Sve do izbijanja pandemije koronavirusa, nekadašnji žitelji Odžaka bili su redovni posetioci svog rodnog mesta, pogotovo u vreme proslavljanja zaštitnika župe. Pre izbijanja Drugog svetskog rata, u ondašnjim Odžacima živelo je oko 5.200 deklarisanih Nemaca. Najveći broj njih napustio je rodno mesto 1944. i novi život otpočeo je ili u današnjoj Nemačkoj, pre svega u bavarskom Mozburgu, ili na drugim kontinentima.

Sve ove decenije nakon Drugog svetskog rata ostali su povezani ne samo međusobno, već i sa rodnim mestom, što je bilo krunisano finansiranjem obnove ne samo lokalne crkve, već i kapele na rimokatoličkom groblju te izgradnje spomen-obeležja za 183 streljanih, naknadno rehabilitovanih sunarodnika, koje su oslobodioci, iz odmazde, streljali novembra 1944. godine.

Crkva Svetog Mihaela Arkanđela ostaje danas možda i najmoćniji svedok prisustva Podunavskih Švaba u tom mestu. Suprotno utisku koji bi se danas mogao poneti iz tog mesta u zapadnoj Bačkoj, nekadašnji Odžaci su od sredine 18. veka stalno pokazivali razvojno stremljenje.

To mesto je već 1762. dobilo svoju prvu školu, a dve godine kasnije i svoju prvu crkvu. Prva banka otvorena je 1871, električna centrala 1906, a godinu kasnije mesto dobija nadaleko čuvenu fabriku užarije i  kanapa (kudeljaru) u vlasništvu porodice Ertl i prugu, koja je povezivala Novi Sad i Baju.

Denis Kolundžija (VOICE, foto: Wikimedia)