Crkva, koju mediji nazivaju Valjevska Gračanica, bila je tema mnogobrojnih, površno urađenih, medijskih priloga, koji su neretko obilovali dezinformacijama i poluinformacijama, baziranim na legendama a ne na naučnim saznanjima.
Tokom 2016. godine, zbog punjenja veštačkog jezera Stubo-Rovni, potopljena je crkva Svetog Arhangela Mihaila u selu Tubravić nadomak Valjeva. Kako su zaštitna arheološka istraživanja, koja su vršena tokom 2011. i 2012. godine, nasilno prekinuta u široj javnosti je otvoren prostor za spekulacije o istoriji ovog verskog objekta.
Naučni rad, iza kog stoje arheolozi koji su vršili istraživanja, dostupan je na internetu, ali se čini da mediji radije veruju predanjima i legendama, naročito kada je u pitanju starost samog objekta.
Vek u kom je Valjevska Gračanica izgrađena – predmet licitacije u medijima
Čitaoci dnevnog lista Danas su u nedavno objavljenom tekstu koji se bavi biografijom raščinjenog monaha Antonija, to jest Dragana Davidovića, mogli pročitati da se radi o crkvi iz 12. veka. Zanimljivo je da se u tekstu objavljenom u istom ovom listu nekoliko godina ranije, kaže da je Gračanica iz 16. veka. Kurir takođe licitira sa vekom u kom je crkva izgrađena, pa tako navode i 13. i 15. vek. U jednom priloguAl Džazire navodi se da je crkva izgrađena u 13. veku.
U tekstu objavljenom 1927. u Glasu crkve čiji je autor prota Aleksa D. Jeremić, navodi se da je sadašnja crkva izgrađena na mestu stare koju su Turci srušili. Prema narodnom predanju, koje je preneto u pomenutom tekstu, crkvu su izgradila tri brata Nemanjića, koji su tada izgradili i manastire Pustinja i Jovanja u neposrednoj okolini.
Episkop Nikanor Ružičić navodi da su to tri starija brata velikog župana Stefana Nemanje- Tihomir, Stracimir i Miroslav. U tekstu koji je izašao u listu Večernje novosti navodi se da je, prema predanju, crkvu obnovio kralj Dragutin krajem 13. veka. Arheolog Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu Radivoje Arsić kaže za VOICE da za ovakve tvrdnje nema dokaza.
„Jedna grupa vernika bi volela da to bude što starije i da ima veze sa Nemanjićima i ovo nije jedina crkva gde to dešava. To je često, pogotovu u ovom kraju, gde nema poznatih zadužbina iz tog perioda. Najstariji nalaz potiče iz 15. veka a i sama analiza građevinske osnove upućuje na to da to nije građevina iz doba Nemanjića“, kaže Andrić.
Najstariji pisani trag o postojanju crkve je iz 16. veka, tačnije radi se o turskom popisu iz 1560. godine. Po ovim podacima, u manastiru su živela dva sveštenika. Kasniji popisi ne pominju Gračanicu, što ukazauje na činjenicu da je crkva u periodu između 17. i 18. veka opustošena. Crkva je obnovljena početkom 19. veka, za šta postoje i pisani i fizički dokazi.
Arheolog Radivoje Arsić razlog za licitiranje sa starošću Gračanice vidi u činjenici da Nemanjići sada imaju poseban značaj u crkvi.
„Kada se priča da je neki objekat stariji nego što jeste, ljudi misle da ima veći značaj. Imaju utisak drevnosti i veće tradicije. Ako su Nemanjići nešto podigli onda je to od posebnog ranga“, kaže naš sagovornik.
Sa društvenih mreža pravo u medije
Vernici koji se protive potapanju crkve, a okupljeni su oko raščinjenog monaha Dragana Davidovića i uduženja „Istinoljublje“ koriste društvene mreže za širenje raznih, vrlo često neutemeljenih tvrdnji koje se tiču Valjevske Gračanice. Fejsbuk stranica Valjevska Gračanica ima oko 50 hiljada „lajkova“, ali objave sa ove stranice vrlo često nađu mesto u medijima i na taj način dođu do mnogo većeg broja ljudi.
Među popularnim objavama je i ona koja se odnosi na sudbine ljudi koji su učestvovali u prenošenju ikonostasa u novu crkvu i uklanjanju manastirskog konaka i zvonika. U ovom video snimku se navodi da je radnik koji je tom prilikom vozio bager preminuo u nesreći nedugo nakon događaja, kao i da su mnogi radnici „sišli sa uma“. Sa rušenjem crkve povezana je saobraćajna nesreća u kojoj je život izgubio jedan policijac, koji je, prema navodima u snimku, „organizovao hapšenje veenika“. Ovu objavu su u celini preneli i pojedini tabloidni mediji poput portala Telegraf.
Slike potopljene unutrašnjosti crkve, na kojima se vide ikone koje plutaju, obišle su medije tokom 2016. godine. U tekstovima koji su pratili ovu fotografiju, poput onog iz lista Kurir, nigde se ne navodi da ikone na slici nisu originalne ikone, jer su one pre potapanja zajedno sa celim oltarom i svim ostalim relikvijama iz crkve prenete u novi objekat u selu Tubravić. List Alo ikonoma dodaje i čudotvorna svojstva: navode da su iz crkve nakon potapanja isplivale upravo ikone koje predstavljaju tri manastira koja su Nemanjići navodno izgradili u okolini Valjeva.
U vreme potapanja manastira putem Fejsbuk stranice “Valjevska Gračanica” lansirana je priča da se iz crkve, koja je u tom trenutku bila pod vodom, tokom noći čuje crkveno pojanje. I ova priča je našla svoje mesto i u medijima, a preneo su je portal Kurir.
Arheolog Radivoje Andrić smatra da je cela priča u medijima dobila navijački karakter.
“Veliki broj ljudi ne zna ko je tu šta radio. Zavod je nudio eparhiji da se crkva izmesti, na šta tadašnji episkop nije pristao iz nekog razloga. On je bio za to da crkva ostane tu, bez obzira da li će biti potopljena ili ne. Oni su postavili priču kao da smo mi neki plaćenici koji su tu da unište crkvu, a ne da afirmišu priču o crkvenom i kulturnom nasleđu“, zaključuje naš sagovornik.
Kako navodi, najlakše je bilo pronaći krivca u Zavodu, kao instituciji koja „nema zaleđinu“.
Tekst i foto: Marko Lazić (VOICE)
