Poljoprivrednici u Erdeviku ostali su bez poljoprivrednog zemljišta koje im je godinama unazad država izdavala u zakup jer su bezmalo sve erdevičke njive u postupku restitucije vraćene Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC), koja ih je potom „zamenila“ sa jednim od najvećih lokalnih zemljoposednika.
Erdevičani više nemaju prava ni na jedan od preko 300 hektara, koliko su donedavno obrađivali. Naime, sremska eparhija SPC-a dobila je od Agencije za restituciju, to jest od države, natrag oranice koje pripadaju erdevičkoj pravoslavnoj crkvi, ali je u Erdeviku zemlju dobila i crkva u Suseku, i crkva u Berkasovu, i crkva u Neštinu i druge, iako je i u tim mestima bilo dovoljno poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini za povraćaj. Meštani Erdevika, prvenstveno stočari za kojih više nema njiva, kivni su zbog toga što su, kako kažu, crkvama u drugim mestima i opštinama date baš erdevičke njive koje slove za najbolje u ovom kraju.
U Agenciji za restituciju i Srpskoj pravoslavnoj crkvi tvrde za VOICE da je poljoprivedno zemljište u Erdeviku dato crkvama u Suseku, Neštinu, Višnjićevu…, zbog toga što u tim mestima nije bilo dovoljno zemlje za povraćaj te da se vodilo računa o tome da se ne oštete privatna lica koja bi tražila njive natrag. Međutim, prema podacima koje je VOICE dobio u opštinama Bačka Palanka, Beočin i Šid, i u Suseku, i u Neštinu i u drugim selima ima dovoljno državnih oranica za restituciju pa su hektari mogli biti vraćeni crkvama u tim mestima, a ne samo u Erdeviku. Eparhija je dobila njive nazad i time je crkvena restiticija u ovim mestima završena. Problem je u tome što država u tom postupku nije vodila računa o tome da nekada razvijeno i jedno od najbogatijih sremskih sela ne ostavi bez najvažnijeg resursa – poljoprivrednog zemljišta.
Poljoprivrednici: U pitanju je nameštaljka
Erdevički poljoprivrednici s kojima smo razgovarali sumnjaju u to da je sremska eparhija „namestila da dobije te njive u aranžmanu sa Agencijom za restituciju, zarad sopstvene koristi, jer je to bilo u njenom interesu i interesu pojedinaca koji imaju velike posede u ovom ataru“.
“Po Zakonu o vraćanju poljoprivrednog zemljišta crkva može da dobije natrag i druge njive, ako država ne može da joj da one koje traži. Ali, kako baš da crkva u Berkasovu ne dobije u restituciji njive u Berkasovu već u Erdeviku? Crkvi u Suseku takođe nije dato zemljište u tom selu već u Erdeviku, a isti je slučaj i sa crkvom u Višnjićevu i drugim sremskim mestima. Zašto je i kako je sve te parcele Eparhija sremska uzela kod nas“, pitaju se poljoprivrednici u Erdeviku s kojima smo razgovarali.
Tvrde da je crkva parcele koje je restitucijom dobila u Erdeviku izdavala bez licitacije te da ih je menjala sa biznismenom Miletom Blagojevićem. Naime, po rečima naših sagovornika, Blagojević je davao svoje parcele crkvi, a zauzvrat dobijao one koje su Eparhiji sremskoj vraćene u restituciji.
„Eparhija sremska i njen episkop Vasilije ustupaju crkvene njive u erdevičkom ataru Blagojeviću, a on im daje svoje u okolnim mestima, uglavnom lošijeg kvaliteta. Njemu je u interesu da ukrupni imanje i već je stigao do toga da je gotovo sve od Čalme do Erdevika njegovo. A, kako stvari stoje, crkva od Agencije za restituciju dobija njive tamo gde zabode. Sad se, na našu štetu, namerila na Erdevik. Traži i dobija njive u našem ataru, kako bi ih posle menjala sa Blagojevićem i kako bi on povećao svoj posed. Javna je tajna da Eparhija, odnosno vladika Vasilije od Blagojevića navodno naplati to što mu daju bolje parcele. Ko bi se odricao boljih njiva i uzimao lošije da od toga nema finansijsku korist“, kažu naši sagovornici.
Blagojević je svojevremeno kupio propalo gazdinstvo „Erdevik“ u Sremskom Borcu, zajedno s njim i poljoprivredno zeljište, a sada posed uvećava u aranžmanu sa sremskom eparhijom, tvrdi grupa poljoprivrednika u ovom mestu.
“Svi znaju da su Mile Blagojević i vladika Vasilije u prijateljskom odnosu, viđamo ih često zajedno, pa i to podstiče sumnju da između njih postoji dogovor. Štetu, međutim, imaju ovdašnji poljoprivrednici, žitelji Erdevika, jer su ostali bez njiva, a ostaju i bez sela – meštani odlaze u nemogućnosti da obrađuju zemlju, školska deca se mogu prebrojati na prste, a nekada najbogatije i jedno od najlepših sela podno Fruške gore propada“, kažu naši sagovornici.
Na pitanje zašto se crkvama u Višnjićevu, Berkasovu, Suseku i drugim mestima ne vrate oranice u Jameni ili neke druge na lošijim mestima kada ih država ima, u sremskoj eparhiji dobili su odgovor da crkva ima pravo da sa svojom zemljom radi šta hoće.
“Naravno da ima, ali mi ovde živimo, plaćamo parohijal, sve što se od nas očekuje dajemo za crkvu, a ona ne misli o tome koju ćemo zemlju mi obrađivati i šta će od sela ostati. Zatražili smo savet i pomoć i od lokalnih zvaničnika koji dobro znaju šta se ovde dešava, ali svi su se oglušili o naš problem“, kažu poljoprivrednici naglašavajući da su bez mogućnosti da zakupe zemljište ostali svi stočari u Erdeviku, a da paradoks bude veći, dobijaju u zakup zemljište u Jameni, udaljenoj sedamdesetak kilometara, iako je jasno da je u takvim okolnostima nemoguće raditi – njive i štale su na dva kraja šidske opštine.
Kako su kazali za VOICE, u toku je „transakcija“ crkvenih 58 hektara sa Blagojevićem, koji za te erdevičke parcele nudi 70 hektara, ali ne u Erdeviku već u atarima sa manje kvalitetnim zemljištem. To su poslednji hektari na koje su stočari računali, a pritom, kako tvrde, lokalno sveštenstvo agituje među meštanima za crkvu i biznismena.
“Zašto se crkvena zemlja daje pojedincima bez licitacije? Prve godine kada je vraćena zemlja erdevičkoj crkvi (2010/2011) organizovana je licitacija i hektar u zakupu je plaćen 800 evra. Međutim, taj zakupac je izbačen iz igre, a crkva sada izdaje njive po nižoj ceni, i to biznismenu Blagojeviću. To za nas prosto nije logično i pitamo se zašto se crkva odriče većeg prihoda ako nema neki drugi interes“, kažu za VOICE meštani Erdevika i poljoprivrednici iz Kuzmina koji su ranije zakupljivali parcele u erdevičkom ataru, a na koje sada pravo ima Mile Blagojević.
SPC: Dajemo njive pouzdanim zakupcima
U sremskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve VOICE-u su odgovorili da je te godine kada je organizovana licitacija bilo trvenja i tenzija pa se stoga sada erdevičke njive u njenom vlasništvu izdaju „pouzdanim zakupcima po realnoj ceni“.
“Kada je o izdavanju zemljišta reč, organizovana je licitacija prve godine pošto je zemljište vraćeno, ali s obzirom na to da su se na njoj ispoljile nepotrebne tenzije i trvenja, odlučeno je da se ubuduće napravi dogovor sa pouzdanim zakupcima po realnoj ceni zakupa koja se kreće oko 500 evra po hektaru. To je ujedno i gotovo maksimalno moguća cena zakupa po kojoj zakupac može da ostvari zaradu. Do sada je u Eparhiji sremskoj bilo više slučajeva da su zakupci licitirali vrlo visoke cene samo da onaj drugi ne dobije zemlju, a onda bi ili ulazili u gubitke, ili tražili smanjenje zakupa, ili kasnili sa plaćanjem ili čak ostajali dužni deo zakupnine, tako da je odlučeno da se zakup sklapa pre svega sa proverenim domaćinima i ne po cenama koje nisu dugoročno realne“, navedeno je u odgovorima Kancelarije za imovinu Eparhije sremske dostavljenim našoj redakciji. Dodaje se da je zemljište trenutno izdato trojici zakupaca po 500 do 550 evra po hektaru.
Samo u Erdeviku Eparhija uzme 140.000 evra godišnje
Sremska eparhija izdaje više od 280 hektara poljoprivrednog zemljišta u KO Erdevik. Kako nam je odgovorila, te njive u zakup daje po 500 evra po hektaru. Dakle, 140.000 evra ova eparhija godišnje prihoduje samo od arende i samo u Erdeviku. Pritom, crkva u Srbiji nije u poreskom sistemu i nema trošak PDV-a.
Ako sve zemljište koje je joj je država vratila u postupku restitucije izda po 500 evra, a ima ga 7.169 hektara, sremska eparhija godišnje na arendi zaradi oko 3,6 miliona evra.
Dok se poljoprivredno zemljište građanima vraća puževim korakom, crkva nema takav problem. Do sada su, prema podacima Agencije za restituciju, svi naslednici koji čekaju dedovinu u Srbiji dobili oko 20.000 hektara, po zakonu koji se na njih odnosi, a samo Eparhija sremska Srpske pravoslavne crkve, na koju se odnosi drugi zakon, dobila je od države natrag više od 7.000 hektara.
“Eparhiji sremskoj SPC, manastirima i pravoslavnim crkvenim opštinama u njenom sastavu u skladu sa Zakonom o vraćanju imovine crkvama i verskim zajednicama do danas je vraćeno pravo svojine na ukupno 7.169 hektara poljoprivrednog zemljišta od čega je od 1. marta 2012. do 31. marta 2017. vraćeno pravo svojine na ukupno 3.361 hektara. Eparhija sremska SPC potražuje 19.364 hektara zemljišta. Na primer, ako izuzmemo Srpsku pravoslavnu crkvu, sve druge crkve i verske zajednice potražuju 9.045 hektara, što je manje od 50 odsto onog što potražuje samo Eparhija sremska SPC“, kažu za VOICE u Agenciji za restituciju.
U dopisu sremske eparhije navodi se da je u postupku restitucije crkvenim opštinama te eparhije vraćeno u Katastarskoj opštini (KO) Erdevik 287 hektara poljoprivrednog zemljišta, uglavnom treće, četvrte i pete klase. Zemljište je vraćeno crkvenim opštinama Erdevik, Višnjićevo, Berkasovo i Susek (oko 280 hektara) i ostatak od sedam hektara crkvenim opštinama Molovin, Morović i Neštin.
“Sve crkvene opštine su na području Šida, osim Suseka i Neština, koje su geografski blizu, a u kojima nije obavljena komasacija. U KO Susek pronađene su dve parcele koje nisu bile privatno vlasništvo pre rata i obe su vraćene Crkvi u Suseku i Neštinu. Ostalo državno zemljište u ovim katastarskim opštinama nije bilo moguće vratiti jer je postojala mogućnost da su i privatna lica podnela zahtev za povraćaj, čime bi bila ugožena njihova prava na restituciju. Zato se moralo ići na zamensku restituciju ili, shodno Zakonu o vraćanju (restituciji) imovine crkvama i verskim zajednicama, na vraćanje druge odgovarajuće imovine van ovih katastarskih opština“, navode iz eparhije.
Dodaju da je od 287 hektara vraćenog zemljišta u KO Erdevik, oko 48 hektara zamenjeno za zemljište u susednoj KO Bačinci, tako da je SPC-u u KO Erdevik ostalo oko 239 hektara. “S obzirom na to da vraćene parcele nisu grupisane u kompleks zemljišta, preduzeti su koraci da se obavi zamena i zemljište grupiše, kako bi se njime lakše i efikasnije gazdovalo“, objašnjavaju u eparhiji.
Posed oko hacijende
Međutim, poljoprivrednici tvrde da stvari stoje sasvim drugačije i da je krajnji cilj tih zamena i transakcija crkve sa lokalnim biznismenom da posed ukrupni on a ne crkva. Naime, Blagojević u vlasništvu ima zemljište nekadašnjeg Poljoprivrednog preduzeća „Erdevik“ u naselju Sremski Borac, čije je meštane, po pisanju beogradskih medija, nakon kupovine pre desetak godina iselio. Sad je bezmalo ceo Sremski Borac i državna zemlja u ovom ataru u njegovim rukama.
“Erdevičkoj crkvi vraćeno je oko 50 hektara u Sremskom Borcu najkvalitetnije zemlje u ovom ataru, ali ubrzo smo čuli da će to zemljište da se menja za zemlju puno lošije klase u Bačincima. Zemlja u Bačincima je pripadala Miletu Blagojeviću. Po istom postupku on radi i dogovara se sa ostalim crkvama koje su dobile u erdevičkom ataru poljoprivredno zemljište, samo da bi ukrupnio svoj posed i dobio najkvalitetnije njive u tom delu Srema. Koliko nam je poznato, nije izašla nikakva komisija da proceni i kaže koliko vredi zemlja u Sremskom Borcu, a koliko ta u Bačincima. Sada oko Sremskog Borca oko 800 hektara pripada Blagojeviću, koji je tu zemlju stekao na razne načine“, kažu erdevički poljoprivrednici.
Porez i unutar crkve
Kad izdaje zemljište, Eparhija sremska naplaćuje i „crkveni porez“, kažu za VOICE poljoprivrednici koji su licitirali crkveno zemljište. Prema javnosti dostupnim podacima, u Srbiji porez unutar SPC izmiruju sve eparhije – u patrijaršijsku kasu dužni su da proslede četiri odsto eparhijskih prihoda.
„Ali i to je, izgleda, stvar dogovora sa crkvom. Prvo su mi rekli da taj unutarcrkveni porez iznosi osam odsto, a potom da će mi oprostiti deo, pa sam na kraju platio četiri odsto“, kazao je za VOICE poljoprivrednik koji je licitirao crkvene oranice.
„Porez na prihode od poljoprivrednog zemljišta ne plaća se na katastarski prihod od zemljišta u svojini crkava, hramova, manastira i džamija koji su proglašeni spomenicima kulture”, odgovorili su nam u Poreskoj upravi Ministarstva finansija dodajući da nisu upoznati sa načinom na koji funcioniše unutarcrkveni porez.
Prema Zakonu o crkvama i verskim zajednicama, crkve svojim novcem i imovinom samostalno upravljaju u skladu sa sopstvenim, autonomnim propisima. To znači da crkva samu sebe kontroliše kada je reč o prihodima i trošenju novca koji sama zarađuje na različite načine i uz poreske olakšice, i svi podaci o tome ostaju unutar crkve.
VOICE je uputio pitanje SPC u vezi sa “crkevnim porezom” na poljoprivredno zemljište. U Informativnoj službi SPC rečeno nam je da je ono “prosleđeno višim organima”. Odgovor nismo dobili.
Sremska eparhija je, tvrde, insistirala i dobila zemlju u Erdeviku, a sada te njive menja sa Blagojevićem za one koje on poseduje u drugim mestima. Sve se, vele, radi zbog toga da bi on ukrupnio posed oko hacijende koju je, kako tvrde, podigao u nekadašnjem naselju Sremski Borac.
Agencija: Svejedno je da li je zemlja na Paliću ili u Preševu
Odgovarajući na pitanja u vezi sa vraćanjem državnog poljoprivrednog zemljišta sremskoj eparhiji, Agencija za restituciju odbacila je konstataciju VOICE-a da je u Suseku, Višnjićevu, Neštinu i drugim mestima bilo njiva za povraćaj kao „neutemeljenu“.
“Srpskim pravoslavnim crkvenim opštinama iz sastava Eparhije sremske vraćeno je pravo svojine na 287 hektara poljoprivrednog zemljišta u KO Erdevik. Reč je o poljoprivrednom zemljištu treće do pete klase i neznatno druge klase. I nije samo srpskim pravoslavnim crkvenim opštinama u sastavu Eparhije sremske SPC vraćeno pravo svojine na poljoprivrednom zemljištu u KO Erdevik, već i Rimokatoličkoj crkvi – 13 hektara“, navodi se u dopisu koji je potpisao vršilac dužnosti direktora Agencije za restituciju Strahinja Sekulić.
Dodaje se da po Zakonu o vraćanju imovine crkvama i verskim zajednicama prioritet u restituciji ima takozvano naturalno vraćanje, a ako ono nije moguće, sledi naknada u vidu druge odgovarajuće imovine, to jest zamenska restitucija. Ako nema ni druge odgovarajuće imovine na kojoj bi bilo dato pravo svojine na ime naknade, sledi tržišna novčana naknada.
U Agenciji za restituciju istakli su da nijednim zakonom niti Ustavom Srbije nije onemogućeno vraćanje imovine u drugoj opštini tako da „za oduzeto pravo svojine na zemljištu na Paliću, može biti dato pravo svojine na ime naknade na zemljištu u Preševu“.
„U konkretnom slučaju, srpskim pravoslavnim crkvenim opštinama kojima je u KO Erdevik data naknada u vidu druge odgovarajuće imovine, oduzeto je pravo svojine na poljoprivrednom zemljištu u katastarskim opštinama na području Šida, osim KO Neštin koja pripada Bačkoj Palanci, ali se nalazi na području Srema i u blizini Erdevika, kao i KO Susek, koja pripada Beočinu, ali je takođe neznatno udaljena od Erdevika“, navodi se u dopisu Agencije za restituciju.
Opštine: Bilo je dovoljno oranica za povraćaj crkvi
Međutim, našoj redakciji odgovorile su i opštine Bačka Palanka i Beočin, i dostavile podatke iz kojih se vidi da je u Suseku i Neštinu bilo dovoljno državnih oranica za povraćaj crkvi.
Opština Bačka Palanka je navela da u KO Neštin ima 176 hektara državnog poljoprivrednog zemljišta, a to je znatno više od onog što je potraživala crkva u Neštinu. Takođe, iz Opštine Beočin stigao nam je dopis u kojem se kaže da je Programom zaštite uređenja i korišćenja državnog poljoprivrednog zemljišta za 2017. godinu u KO Susek predviđeno za davanje u zakup 163,5 hektara državnog poljoprivrednog zemljišta. To znači da je i toj katastarskoj opštini bilo dovoljno zemljišta za povraćaj SPC.
Mile Blagojević bez odgovora
Biznismen Mile Blagojević, prema podacima Agencije za privredne registre, jedan je od zastupnika Privrednog društva za poljoprivrednu proizvodnju Čalma doo, osnovanog 2001. godine. Međutim, prema saznanjima VOICE-a, poljoprivredno zemljište u Erdeviku kupuje u svoje ime.
Blagojević nije želeo da razgovara sa nama. Nakon prvog telefonskog poziva VOICE-a, rekao je da ga zovemo za nekoliko dana jer je bio van Srbije, međutim, posle toga nam se nije javljao niti je odgovorio na SMS poruku koju smo mu poslali.
U Opštini Šid rečeno nam je da u Erdeviku ima ukupno 207 hektara državnog poljoprivrednog zemljišta. Međutim, 194 hektara je uzeto ranije u dugoročni zakup, tako da je zapravo ostalo samo 13 hektara za izdavanje u ovoj godini.
Prema Odluci o raspisivanju javnog oglasa za davanje u zakup poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojiji u Opštini Šid, u decembru 2009. godine objavljen je oglas za licitaciju 386 hektara u Erdeviku. Te su se njive davale u zakup od 2010. do 2013. Sada država gotovo da nema ništa da izda erdevičkim poljoprivrednicima, koji imaju ratarsku i stočarsku proizvodnju.
U restituciji crkva najbolje prošla
„Crkva je najbolje prošla u vraćanju zemljišta, najviše joj je vraćeno. Zvanični podaci kažu da joj je oduzeto 70.000 hektara, prema papirima. Međutim, crkva tvrdi da joj je oduzeto 170.000 hektara ali za to nema papire. Vraćeno joj je više od 50.000 hektara poljoprivrednog i šumskog zemljišta. Pritom, donosile su se špekulativne odluke – kako je bilo ranije, tako je i sada. Kao na lutriji – nekome se vraća sve, i više od onoga što je imao, a nekome ništa“, kaže za VOICE novinar i publicista Branislav Gulan, autor knjige „Sudbina oduzete imovine“, dobrim delom posvećene i restituciji crkvene imovine.
Šta je sve oduzeto SPC-u
Podseća na to da je Zakonom o agrarnoj reformi iz 1945. godine Srpskoj pravoslavnoj crkvi oduzeto oko 70.000 hektara plodne zemlje i šuma. Crkve su po tom zakonu mogle imati samo po deset hektara, a crkve i manastiri od izuzetne istorijske važnosti po 30 hektara zemlje i šume.
Zakonom o nacionalizaciji iz 1958. godine crkvena imovina ponovo je došla pod udar. Naime, tada je SPC ostala bez 1.181 zgrade, a u Beogradu je praktično nacionalizovano sve osim zgrade Patrijaršije, veli on.
On ističe da je „još gore to što crkva van sistema – poreskog, fiskalnog, i bilo kog drugog i može da radi kako njoj odgovara“, što je, ocenjuje, skandalozno.
„Svi predsednici Srbije obećavali su crkvama vraćenje imovine, ali najviše je za njih uradio Tomislav Nikolić. Svi su dosad obećavali, a on je bio crkvi naklonjen. Problem je u tome što se zemljište vraća crkvi koja je van sistema, a ne vraća seljacima i zadrugama. Zadrugama je vraćen status ali nije imovina, a crkva ima povlašćeni status, a dobija i imovinu“, kaže Gulan.
Slađana Gluščević (VOICE)
