Pomoć socijalno ugroženima sa jedne strane, ali i promocija osuđenih ratnih zločinaca, ekstremističkih simbola i parola sa druge strane – u Srbiji trenutno funkcioniše nekolicina organizacija koje kao svoju primarnu aktivnost ističu humanitarni rad, međutim, neretko je pomoć usmerena ka samoj jednoj naciji, a dodatno propraćena govorom mržnje i diskriminacijom drugih grupa. Jedna od najistaknutijih takvih organizacija jeste i Fondacija Junak.

Humanitarna Fondacija „Junak“ osnovana je u januaru 2020. godine u Odžacima. Kao zakonski zastupnik navodi se Dragan Grmuša, a prema statutu, ciljevi udruženja su humanitarna pomoć građanima Republike Srbije, ratnim veteranima, ali i promocija srpske kulture i istorije. Međutim, u dve godine svog postojanja fondacija Junak i njen zastupnik su se istakli i po mnogim ne tako plemenitim delima.

U pažnju javnosti prvi put dolaze kao organizatori humanitarnog turnira na kom se pojavio istaknuti ekstremni desničar, Robert Rundo, poreklom iz Amerike. Za lokalne medije, tada je dao izjavu da je “došao kako bi podržao svoju srpsku braću”. Protiv Runda su Sjedinjene Američke Države podigle optužnicu za učestvovanje u različitim neredima u Kaliforniji, a članovi ultradesničarske grupe Rise Against Movement, čiji je suosnivač, su osuđeni zbog nasilja na demonstracijama ekstremnih desničara u Šarlotsvilu 2017. godine. Od podizanja optužnice protiv njega 2019. godine, Rundo dolazi u Evropu, a jedno vreme živi i u Beogradu. Nakon pisanja medija o boravku ovog ektremiste u Srbiji, ali i činjenici da je u Srbiji registrovao i svoju firmu “Will2Rise”, vlasti Srbije su ga u februaru 2021. godine navodno proterale. Međutim, portal Bellingcat, u decembru 2021. godine navodi da se Rundo vratio u Srbiju odakle promoviše svoj brend “Will2Rise”.  Rundo je između ostalog, u svojim podkastima isticao kako voli Srbiju jer neometano može da nosi i ističe nacionalističke i fašističke simbole u javnosti.

Osim stranih, i domaći ekstremisti su dobrodošli na humanitarnim događajima u organizaciji Junaka. Tako su se mnogobrojni događaji ove fondacije održali u saradnji sa organizacijama Serbon i Kormilo. Serbon je online prodavnice odeće Evropskih eskremističkih brendova koji koriste simbole poput keltskog krsta, kolovrata, rune, ali i svastike. Prema pisanju Radija Slobodna Evropa, ova prodavnica našla se i u okviru studije “Hatebook” gde je navedena kao prodavnica koja se koristi neonacističkim simbolima, ali i da je deo šire mreže neonacističkih brendova pod nazivom WALKNVT koja otvoreno promoviše lik Adolfa Hitlera. U okviru Serbon prodavnice, prodavala se i odeća brenda “Will2Rise”.

HUMANITARNI PARAVAN

Kormilo je organizacija koja se, kako kažu, zalaže za “solidarnost, identitet i socijalnu pravdu”, međutim, osim humanitarnog rada i aktivizma bave se i ekstremizmom. Jedan od članova Kormila bio je i Marko Gajinović, blizak ekstremističkim organizacijama Nacionalni srpski front i Srbska akcija, sa kojom je fondacija Junak takođe imala zajedničke događaje. Gajinović je i trenutni zastupnik Kluba 451 gde je, u martu ovde godine, trebalo da se održi neonacistički koncert, koji je pod pritiskom javnosti na kraju otkazan. Gajinović se u javnosti pojavljivao i kao organizator događaja na kom je učestvovao Nik Grifin, ekstremni desničar iz Britanije, zatim učesnik skupa podrške Milanu Nediću, ali i učesnik uništavnja kancelarije Inicijative mladih za ljudska prava.

Sociolog Miloš Perović objašnjava za VOICE da je humanitarni karakter ovih organizacija samo paravan.

“Fašističke organizacije ovakvim akcijama pokušavaju da se – iskazano neoliberalnim marketinškim pojmovnikom – rebrendiraju, odnosno da ublaže sliku koju fašistička ideologija ima u javnosti još od perioda Drugog svetskog rata. Upravo zbog zločinačkog nasleđa i zločinačke sadašnjosti, savremene organizacije koje baštine ovu ideologiju se nalaze u stanju permanentnog rebrendiranja, menjanja simbolike, taktika i strategija.”

Grmuša je na društvenim mrežama podelio i fotografiju sa Predragom Milovanovićem na proslavi trećeg rođendana Kormila koja se održala u klubu “Kuglaš” u Beogradu. Milovanović je bio član neonacističke organizacije Nacionalni stroj čiji je zastupnik bio Goran Davodivić Firer. Nacionalni stroj je 2007. godine organizovao napad na Antifašističku povorku, a zbog učestvovanja u ovom događaju i izazivanja nacionalne, rasne, verske mržnje i netrpeljivosti Milovanović je osuđen na 6 meseci zatvora.

Osim organizacije humanitarnih akcija, zastupnik fondacije, Dragan Grmuša, aktivan je i u drugim poljima. Međutim, ni tu ne manjka veza sa ekstremnim desničarima. Početkom 2021. godine učestvovao je u organizaciji protesta ispred Uspenske crkve u Novom Sadu koji je organizovan kao odgovor na antifašističko okupljanje u Crnoj Kući istog dana. Grmuša se na fotografiji ispred Uspenske crkve vidi kako razgovara sa tadašnjim načelnikom policije, dok pored njega stoji Stefan Dolić. Dolić se u Agenciji za privredne registre vodi kao zastupnik Nacionalnog srpskog fronta, organizacije koja je nasledila Nacionalni stroj kada je isti zabranjen od strane Ustavnog suda. Osim toga, Dolić je blizak i sa Aleksandrom Užarevićem, članom Srbske Akcije i osnivačem grupe Nju Ejdz četnici o kojima su VOICE i Autonomija već pisali. 

Osim veza sa ekstremnom desnicom, Grmuša na svojim društvenim mrežama ističe i veze sa svetom kriminala. Kao navijač partizana bio je blizak sa Aleksandrom Gligorijevićem Pukijem, vođom navijača partizana u Odžacima i članom navijačke grupe Veljka Belivuka “Principi”. Belivuk i njegovi saradnici terete se u optužnici za ubistvo Gligorijevića 2020. godine

Iako su jedni od retkih koji ne kriju svoje veze sa neofašističkim organizacijama, Junak nije jedina organizacija registrovana kao humanitarna, sa vezama u ekstremizmu.

Perović ističe da je “jedan od prvih vesnika desničarskog humanitarizma u Srbiji Francuz Arno Gujon koji je bio jedan od lidera fašističke organizacije Generacija identiteta i koji je bio predsednički kandidat ove grupacije na izborima 2012. godine“.

„On je 2011. osnovao organizaciju Solidarnost za Kosovo čiji je selektivni humanitarni rad bio nacionalno ekskluzivan, odnosno bio je usmeren samo ka srpskoj populaciji na Kosovu. Tek nakon toga se pojavljuju i prve domaće ekstremno desničarske organizacije koje svoju vidljivost u javnosti stiču humanitarnim radom“, naveo je on.

Advokat Veljko Milić objašnjava “da je Zakonom o udruženjima propisano da ciljevi i delovanje udruženja ne mogu biti usmereni na nasilno rušenje ustavnog poretka i narušavanje teritorijalne celokupnosti Republike Srbije, kršenje zajemčenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, mržnje i netrpeljivosti zasnovane na rasnoj, nacionalnoj, verskoj ili drugoj pripadnosti ili opredeljenju, kao i polu, rodu, fizičkim, psihičkim ili drugim karakteristikama i sposobnostima”.

„Međutim, da bi Ustavni sud odlučivao o zabrani rada udruženja, najpre mora postojati predlog ovlašćenog predlagača, a to mogu biti Vlada, Republički javni tužilac ili organ nadležnog za upis u registar udruženja“, ukazuje on.

PRIMARNA SVRHA

U Srbiji do sada postoje dva slučaja zabrane rada organizacija zbog širenja mržnje i netrpeljivosti – Nacionalno stroj i Otačastveni pokret Obraz.

Perović ističe da “srpska politička scena i ovdašnje državne i paradržavne strukture igraju ogromnu ulogu u tome da se ovakve organizacije osećaju dobrodošlo na području Srbije“.

U slučajevima domaće ekstremne desnice, kako dodaje, postoje brojne indicije da najveći deo ovog političkog spektra deluje pod nekom vrstom kontrole pomenutih struktura i političkih partija na vlasti, te se takve organizacije instrumentalizuju u skladu sa njenim potrebama ovdašnje državne politike.

Dodaje i da su ovkave organizacije korisne za vlast.

“One nezadovoljstvo usmeravaju ka pripadnicima drugih nacionalnih, rasnih, religijskih grupa, ka ljudima drugačije seksualne orijentacije, odnosno ka najslabijim u društvu. One nikada to nezadovoljstvo neće usmeriti ka vladajućoj klasi našeg društva koja je najodgovornija za stanje u društvu. To je njihova primarna svrha, i to ne samo u Srbiji nego u svim kapitalističkim društvima”, napominje Perović.

I dok ovakve i slične organizacije nastavljaju da rade, a nove da niču, postavalja se pitanje koliko širenje mržnje i netrpeljivosti može da se opravda partikularnom brigom za neke druge ugrožene grupe.

“Ne postoji poseban pravni okvir za organizacije koje se bave humanitarnim radom, niti humanitarni rad može biti paravan za ostvarivanje ciljeva koji su zabranjeni Zakonom o udruženjima. Jedini razlog što ove organizacije neometano šire mržnju je neaktivnost organa koji bi morali o tome da vode računa”, zaključuje Veljko Milić.

Ekipa VOICE-a