Zbog odluke Skupštine grada Subotice, Republika Srbija već četiri i po godine ima zabranu raspolaganja nad 625 hektara svoje zemlje, koju crkve izdaju u podzakup po tržišnim cenama, zahvaljujući čemu je država izgubila a crkve zaradile milione, pokazuje istraživanje Vojvođanskog istraživačko-analitičkog centra (VOICE).
Istraživanje VOICE-a pokazuje da dodeljeno zemljište nije ni bilo predmet restitucije, dok je crkvama u međuvremenu vraćen deo zemlje koju stvarno potražuju, tako da u ovom momentu crkve u Subotici gazduju sa više zemljišta nego što im je oduzeto posle Drugog svetskog rata. Iako su ponudile da “višak” zemlje vrate gradu, lokalna samouprava je ostala “nema”.
Skupština grada u nekoliko navrata bezuspešno je pokušala da poništi odluku, uz protivljenje tadašnjih i sadašnjih “naprednjaka”, a Republičko pravobranilaštvo je zbog toga tužilo Grad Suboticu. U postupak koji je u toku umešale su se i crkve.
Crkve su spornu zemlju dobile 2007. godine odlukom Skupštine opštine Subotica: Subotičkoj biskupiji ustupljeno je oko 330 hektara, Srpskoj pravoslavnoj crkvi 336 hektara, a Evangelističkoj hrišćanskoj crkvi oko 21 hektar, i to bez ugovora, bez plaćanja naknade, oročeno do donošenja konačne odluke o vraćanju imovine crkvama i verskim zajednicama.
Tek pet i po godina kasnije, odeljenje Republičkog javnog pravobranilaštva u Subotici uputilo je lokalnoj samoupravi zahtev da preispita svoju odluku jer je po njihovoj oceni nezakonita, odnosno pravni osnovi na koje su se pozivali prilikom donošenja nisu valjani.
Ministarstvo poljoprivrede je naložilo Gradu da celokupno zemljište bude u programu izdavanja, ali je to učinjeno bez poništavanja odluke iz 2007. godine. Zbog toga su crkve pokrenule sporove pred sudovima koji su rezultirali zabranom raspolaganja. Tako Srbija više od četiri godine ima sudsku zabranu raspolaganja nad najvećim delom od 665 hektara zemljišta dodeljenog Srpskoj pravoslavnoj i Rimokatoličkoj crkvi. Sudeći po presudama, država će i dalje trpeti štetu, a crkve ubirati profit sve dok kompletan proces restitucije ne bude završen.
Lokalna samouprava je u nekoliko navrata tokom 2013. i 2015. godine pokušala da je poništi. Međutim, bezuspešno, jer za tako nešto nije bilo političke volje. Tačnije, ili nije bilo kvoruma ili je većina glasala protiv, dok su najglasniji protiv odluke bili tadašnji i sadašnji članovi Srpske napredne stranke. Udruženja poljoprivrednika su tražeći da sva državna zemlja ide na licitaciju, pretili blokadama, dok su se crkve tome oštro protivile, tako da su skupštinske sednice na ovu temu znali da obeleže i traktori i popovi.
Jedan od aktera tadašnjih protesta, poljoprivrednik Miroslav Kiš kaže za VOICE da su tražili samo da celokupno raspoloživo poljoprivredno zemljište ide na licitacije, uz stav da svakom treba da bude vraćeno ono što potražuje – i crkvama i poljoprivrednicima.
“Tada se nismo mirili s tim da ako neko bez pravnog osnova koristi obradivo poljoprivredno zemljište koje je vlasništvo svih nas, nešto mora da se menja. Uvek smo tumačili da ako se nekom hoće pomoći, onda se to može tržišno izdati, pa se novac daje crkvama. Parama ih pomažeš, a ne sa teritorijom, jer oni neće saditi kukuruz ni kopati, ni žnjati. Niti znaju s tim raditi, nit su radili niti će raditi“, kaže Kiš.
Ceo taj neuspešni proces prate kontradiktornosti po pitanju preporuka i iz samog Ministarstva poljoprivrede. Uoči jedne od sednica, iz Uprave za poljoprivredno zemljište stiže mišljenje da bi trebalo poništiti odluku, a nakon toga direktno od ministra Gorana Kneževića (SNS), stiže preporuka da se to ne uradi. Drugim rečima, ministar Knežević je lokalnoj samoupravi naložio da to zemljište uvrsti u Program zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, ali da ga zbog pomenute sudske zabrane raspolaganja izuzme iz izdavanja.
Ministarka poljoprivrede u periodu od 2004. do 2006. godine a kasnije i potpredsednica Vlade Srbije Ivana Dulić Marković kaže za VOICE da su, ukoliko su smatrali da je odluka nezakonita, Pravobranilaštvo kao zaštitnik imovine Republike Srbije, a Ministarstvo kao upravljač državnom imovinom, trebalo da podnesu prijavu MUP-u kao i u svakom drugom slučaju upada na tuđi posed ili nezakonitog korišćenja tuđe, a u ovom slučaju državne imovine, kako bi se to procesuiralo kroz sudski postupak.
“Ministarstvo koje svake godine odobrava Program korišćenja državnog poljoprivrednog zemljišta je takođe moglo da zahteva da se sva državna zemlja nađe u Programu korišćenja te da se da u zakup javnim oglašavanjem te da ni u kom slučaju ne da odobrenje na Program od kojeg zatim zavise javna oglašavanja i drugo. Ipak mislim da suštinski ovo nije problem Ministarstva poljoprivrede, nego MUP-a i sudstva, ako je Republičko pravobranilaštvo podnelo tužbu”, kaže Ivana Dulić Marković.
Međutim, dokumenti dostavljeni VOICE-u pokazuju da ovim povodom nikakvi postupci nisu vođeni pred Osnovnim i Višim javnim tužilaštvom.
Pravobranilaštvo je pokrenulo postupak pred Ustavnim sudom, koji je zaključkom odbacio ovu inicijativu zbog toga što nije nadležan. Tek avgusta 2015. godine je pokrenulo spor protiv Grada Subotica pred Višim sudom u Subotici kako bi se sporna odluka poništila, a u njega su se umešale i sve tri crkve. Postupak je još uvek u toku, a sledeće ročište je zakazano za 18. jul ove godine.
Portparol subotičke Biskupije Mirko Štefković kaže za VOICE da ova parnica ima i “zakulisne radnje”.
„Grad nema branioca u tom postupku, nego je bila ideja da se iza kulisa, na osnovu te tužbe Ministarstva, donese presuda i da se zemljište ponovo stavi na licitacije“, smatra Štefković
Crkve traže manje zemlje – dodeljene površine nisu pod restitucijom?
Prema podacima Agencije za restituciju koji su dostavljeni VOICE-u, Srpska pravoslavna crkvena opština u Subotici potražuje manje zemljišta od onog koje joj je ustupljeno pod spornim okolnostima. Ovoj crkvi je ustupljeno 336 hektara zemljišta, a u odgovoru Agencije za restituciju se navodi da je organizacionim jedinicama SPC u Subotici do sada vraćeno nešto više od 42 hektara, dok Pravoslavna crkvena opština Subotička još uvek potražuje još nešto više od 95 hektara. Dakle, ukupno 138 hektara, što je skoro dva i po puta manje od onoga što im je 2007. godine ustupljeno.
Takođe, ovoj crkvi spornom odlukom nije ustupljeno zemljište koje su tražili restitucijom, pošto u Agenciji za restituciju navode da im je do sada vraćeno zemljište na području jedne, dok joj je odlukom iz 2007. godine ustupljeno zemljište u druge dve katastarske opštine.To se potvrđuje iu dokumentu Uprave za poljoprivredno zemljište iz novembra 2012. godine.
Štefković potvrđuje da i u njihovom slučaju dodeljena zemlja nije ona koju traže restitucijom, već druge oranice površine približne onoj koje njihove župe potražuju.
On kaže da je u početku ideja bila da se izbegne mogućnost „obaranja“ licitacija s obzirom da su u gotovo svakoj katastarskoj opštini crkve imale parcele koje potražuju restitucijom, pa se prema Zakonu o restituciji te površine se ne mogu izdavati, a ne mogu se ni fizički izdvojiti iz „paketa“ površina namenjenog za licitaciju.
„Mi bi smo mogli de facto tu licitaciju poništiti. Mogli bismo srušiti licitaciju u svim katastarskim opštinama. Da li je to cilj? Nije“, rekao je Štefković i dodao da je zbog toga primenjeno rešenje da se crkvama da zemlja u površini koju traže restitucijom.
Razliku u površinama i traženom odnosno dodeljenom zemljištu, Ivana Dulić Marković tumači tako što “ne važe ista pravila za vraćanje zemlje crkvi i raji, jer su mali bogovi odlučili da bogu nisu svi isti”.
“Zakon o vraćanju crkvene imovine kaže da se oduzeta imovina vraća, po pravilu, u naturalnom obliku ili se nadoknađuje u vidu druge odgovarajuće imovine, a tržišna novčana naknada isplaćuje se samo ako vraćanje u naturalnom obliku ili u vidu druge odgovarajuće imovine nije moguće. Pod nadoknadu druge odgovarajuće imovine može da se podvede šta god hoće da im daju. I zemlju i robove”, objasnila je Ivana Dulić Marković.
Što se ostalih crkava tiče, Agencija za restituciju navodi da je rimokatoličkim crkvenim opštinama – župama do sada vraćeno pravo svojine na ukupno 84 hektara zemljišta koje takođe nije predmet odluke iz 2007. godine, dok jedino Evangelističkoj crkvi na teritoriji Subotice do sada nije vraćen ni hektar zemljišta.
Grad neće zemlju nazad?!
Štefković potvrđuje da su tokom proteklih deset godina restitucijom u Subotici dobili nazad, kako tvrdi, oko 58 hektara. Zbog toga su se pre više od pet godina obratili gradonačelniku da se odluka iz 2007. godine uskladi sa tim, tačnije da crkve gradu vrate onoliko zemljišta koliko je i njima vraćeno. Ali, kako kaže, odgovora nije bilo.
„Činjenica je da smo mi bili protiv ukidanja te gradske odluke, ali nismo bili protiv njene izmene, odnosno ažuriranja“, dodaje on.
Time Biskupija, protiv svoje volje, obrađuje više zemljišta nego što potražuje restitucijom, umesto da ga grad izdaje i ostvaruje prihod za lokalni i republički budžet.
Da grad nije preduzeo gotovo ništa da vrati ovo zemljište u posed države svedoče i dokumenti dostavljeni VOICE-u od gradske uprave. U Gradskoj upravi su potvrdili da je dopis biskupije primljen, da su na osnovu njega uputili zahtev Upravi za trezor tražeći određene podatke, te da je to sve što su uradili na osnovu dopisa Biskupije, što znači da nije naloženo usklađivanje odluke iz 2007. godine sa novonastalom situacijom, kao što je to Biskupija predložila.
Tokom ovih deset godina crkve su dodeljeno zemljište izdavale u zakup. U dokumentu Uprave za trezor iz 2012. godine do kojeg je došao VOICE, navodi se da su Subotička biskupija i Srpska pravoslavna crkva gotovo 370 hektara, odnosno više od polovine dodeljenog zemljišta ovom odlukom, izdale u zakup trećim pravnim i fizičkim licima.
To potvrđuje i sama Srpska pravoslavna crkva, kao i Štefković, ali nije mogao da otkrije po kojim cenama, osim da su one na nivou tržišnih.
Srpska pravoslavna crkva nije odgovorila na pitanja VOICE-a o tome da li je njima ustupljeno zemljište predmet restitucije ili nije, kao i da li SPC u Subotici potražuje manje zemljišta nego što joj je ustupljeno 2007. godine i po kojim cenama izdaju zemljište.
Ekipa VOICE-a
Naslovna fotografija: Natalija Jakovljević
