U toku ratova na jugoslovenskom prostoru više desetina hiljada osoba bile su žrtve ratnog silovanja, među njima ubedljivo najviše žena. Kao jedna od posledica toga, neposredno nakon rata rođeno je mnogo dece koja ni u jednom pravnom sistemu bivših jugoslovenskih republika nisu prepoznata kao osetljiva kategorija stanovništva. Štaviše, sagovornice VOICE-a naglašavaju da se te žene i deca često suočavaju sa nerazumevanjem porodice i patrijarhalnog društva, koje i dalje teži tome da krivicu traži u ponašanju žene, a ne zlostavljača.
Psihoterapeutkinja Marijana Senjak koja nekoliko decenija u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj pruža pomoć žrtvama ratnih silovanja objašnjava da takva trauma narušava smisao, poverenje u druge ljude i shvatanje da je svet sigurno mesto.
“Žrtve su dolazile u stanju intenzivnog straha, s osjećajem ugrožene sigurnosti, suočavajući se i sa bolnim sjećanjima na preživljene gubitke bliskih članova obitelji. Nosile su se sa snovima zastrašujućeg sadržaja, prisilnim slikama i sjećanjima, noćnim morama, nesanicom, psihičkom i tjelesnom iscrpljenošću”, rekla je Senjak za VOICE.
Direktorica organizacije “Medica Zenica” i dobitnica nagrade “Žena svijeta” Sabiha Husić kaže da je ratno silovanje najstrašniji zločin počinjen nad psihom, telom i intimom žene, ali i da je odnos društva prema silovanim ženama vrlo problematičan.
“To je takođe bolno iskustvo i zbog čestog nerazumevanja porodice i zajednice, stigmatizacije, odnosno etiketiranja, upiranja prstom u ženu i traženje krivice u ponašanju žene. Primjetna je i manipulacija preživjelim, tako da kada se radi o skrivenim interesima, verbalno se daje podrška, ali kada istinski tu podršku treba realizovati – u praksi ona često izostaje“, objasnila je Sabiha Husić u razgovoru za VOICE.
Sanja Pavlović iz Autonomnog ženskog centra kaže da se tema seksualnog nasilja u ratu u javnom diskursu u Srbiji posmatra gotovo isključivo iz nacionalističkog ključa, te da je tu žena kao žrtva sama po sebi nevažna.
“Ono što je važno je šira slika u kojoj se ili radi o teoriji zavere protiv Srbije (kada je reč o silovanju žena nesrpske nacionalnosti) ili o velikoj srpskoj patnji (kada je reč o silovanju Srpkinja). U tom smislu, čak ni kada je reč o ženama srpske nacionalnosti, ova briga za preživele nije autentična, njihova bol nije priznata po sebi, već je priznat ‘bol Srbije’, koja ni do danas ništa nije uradila kako bi tim ženama makar pokušala da pruži šansu za dostojanstveno priznavanje patnje i neki vid reparacije”, izjavila je Sanja Pavlović.
Kraj nekažnjivosti: seksualno nasilje pred Tribunalom
Outreach program Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) 2012. godine objavio je svoj dokumentarni film o krivičnom gonjenju za seksualno nasilje počinjeno u ratu. Kraj nekažnjivosti: seksualno nasilje pred Tribunalom predstavlja istorijsku ulogu Tribunala u krivičnom gonjenju i presuđivanju za zločine seksualnog nasilja počinjene u ratu. U filmu se mogu videti intervjui sa bivšim i sadašnjim zvaničnicima MKSJ, kao i svedočenja osoba koje su preživele seksualno nasilje i svedočile na brojnim suđenjima.
Govoreći nakon premijerne projekcije u Beogradu, istoričarka Marijana Toma je izjavila: “U oružanim sukobima na prostoru bivše Jugoslavije silovanje i seksualno nasilje predstavljalo je jedno od najmonstruoznijih oružja, koje je korišćeno sa specifičnom namerom da se uništi dostojanstvo žrtava i nanesu im se trajne patnje. Stoga je važna činjenica da su ovi zločini procesuirani pred Međunarodnim sudom, te da im je posvećena velika pažnja. Ono što ne smemo zaboraviti jeste hrabrost žrtava, svedokinja i svedoka koji su bili spremni da svedoče protiv onih koji su im naneli trajnu patnju i da odgovorne suoče sa istinom o zločinima koje su počinili“.
Zakonom o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica koji je u martu ove godine donet u Skupštini Srbije nisu obuhvaćene one žrtve ratova koje su imale fizičko oštećenje manje od 50 odsto. To znači da su isključeni svi nad kojima je u toku oružanih sukoba vršeno nasilje koje nije izazvalo vidljive fizičke posledice, što je zajedničko svim žrtvama seksualnog nasilja.
Sabiha Husić govori upravo o posledicama seksualnog nasilja na psihu i telo žene koje se manifestuju i 30 godina nakon preživljene traume.
“Nažalost, danas vidimo da se mnoge žene nose sa posljedicama kao što su posttraumatski stresni poremećaj (PTSP), a u istraživanju koje je uradila ‘Medica Zenica’ ukazuje da 57 odsto sagovornica tog istraživanja prepoznaju i nose se sa simptomima PTSP-a, 70 odsto njih naglašava da imaju poteškoće u porodici. Također, u istraživanjima koje je radila ‘Medica’ rezultati ukazuju da su preživjele imale određene ginekološke probleme i poteškoće tokom trudnoća, kao i gubljenje istih, da koriste medikamente a zabrinjavajuće je i to da 11 odsto su imale neki oblik karcinoma”, istakla je Husić u izjavi za VOICE.
Deca rođena nakon silovanja
Deca koja su se rodila kao posledica zločina u toku oružanih sukoba na prostoru bivše zajedničke države potpuno su marginalizovana, uloga njihovih majki je umanjena, a deci se često nameće identifikacija oca u administrativne svrhe iako otac kao član porodice u realnosti ne postoji.
“Djeca rođena iz ratnih silovanja niti u jednoj nacionalnoj politici, niti u jednom zakonodavstvu, niti u jednoj od zemalja regije nisu prepoznata kao žrtve rata koje mogu ostvariti svoja prava. Ove žene i djevojke i njihova djeca rođena kao posljedica seksualnog nasilja u ratu susreću se sa štetom i trajnim rizicima, uključujući ekonomsku i društvenu marginalizaciju, fizičke i psihičke ozljede, diskriminaciju i nedostatak pristupa obeštećenjima. Nacionalna zakonodavstva Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije trebaju prepoznati jednaka prava svih osoba pogođenih seksualnim nasiljem u sukobu, uključujući žene, djevojke i muškarce, kao i djecu rođenu iz seksualnog nasilja u ratu, sukladno obvezama iz Međunarodnih konvencija”, naglasila je Senjak za VOICE.
Ona dodaje i da iz straha od društvene stigme, većina žrtava seksualnog nasilja u ratu ne razotkriva i ne prijavljuje ovu vrstu nasilja. Pretpostavlja se da za svaki prijavljeni slučaj silovanja u sukobima, 10 do 20 slučajeva ostaje neprijavljeno.
“Često slušam priče žena kako čuvaju svoju tajnu, da djeca ne saznaju šta su preživjele pa to objašnjavanju ‘Ako je muško, bojim se da sutra slično drugoj ženi ne uradi, a ako je žensko dijete strah me da i ona može slično doživjeti’. Takođe je primjetno da su partneri-muževi ostavljali žene, djevojke nakon što bi saznali da su preživjele ratno silovanje i seksualno nasilje”, naglasila je Sabiha Husić.
Trauma se prenosi s generacije na generaciju
Marijana Senjak komentariše kako upravo neprorađenost traume neposredno nakon što se desila doprinosi transgeneracijskom prenosu trauma, tako da ono što predstavlja trauma jedne žene može značiti traumu nekoliko generacija posle nje.
Kada govorimo o Srbiji, dokle god vlast ne počne otvoreno da govori o zločinima počinjenim od strane srpskih snaga, uključujući i silovanje žena u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i na Kosovu, ne može se očekivati ni priznanje patnji žena koje su ostavljene na brigu nevladinim organizacijama koje, čini se, jedine u Srbiji mare za proživljene traume tih žena i posledice koje ćutanje o takvim zločinima ima na društvo u Srbiji, koje sve dublje tone u mizoginiju i šovinizam.
“Nije dovoljno da država prizna odgovornost za zločine koje je počinila, jednako kao što nije dovoljno da deklarativno staje na stranu žena srpskih imena koje su preživele seksualne zločine. I na jednom i na drugom polju nužna je izgradnja poverenja u institucije, priznavanje odgovornosti, javno priznavanje patnje žena, svih žena, kao subjekata po sebi, a ne kao nacionalističkih piona. Nužne su empatija i garancija da se neće ponoviti, mada se čini da to nećemo moći uskoro da čujemo kao zvanični diskurs”, kazala je Sanja Pavlović za VOICE.
Divna Prusac (VOICE, naslovna fotografija: film „Grbavica“/Screenshot)
Istina je: ima nas! Klikni i podrži slobodno novinarstvo!
