VOICE: Crkva skuplja arendu, a građani ispred nakrivljenog tornja – skupljaju potpise

Kako bi sačuvali jedan od najvažnijih simbola naselja, ali i svoje glave od delova fasade i građe koji već godinama otpadaju sa Evangeličke crkve iz 1820. godine u strogom centru grada, građani Vrbasa su nedavno pokrenuli peticiju kojom zahtevaju hitnu rekonstrukciju ruševnog zdanja. Na niz neispunjenih obećanja Evangeličke hrišćanske crkve da će crkva biti sanirana nedavno ih je podsetio pad većeg dela građe i fasade.
Pre četiri godine, 2014. godine, u skladu sa Zakonom o restituciji, ovoj crkvi je vraćeno više od 176 hektara oranica u vrbaskom ataru, dok lokalna samouprava od 2002. godine ne uspeva da na istu crkvu primeni Zakon o planiranju i izgradnji, koji predviđa sankcije za vlasnike objekata koji predstavljaju opasnost po opštu bezbednost, otkriva istraživanje Vojvođanskog istraživačko-analitičkog centra (VOICE).

Vrbasane već skoro deceniju tri table upozoravaju da je prolazak pored Evangeličke crkve, koja zajedno sa Reformatskom čini deo prepoznatljive panorame grada, opasan po život.

Slova na tablama su skoro izbledela, a lance koji su prvobitno ograđivali opasnu zonu trotoara u prometnoj pešačkoj zoni zamenile su građevinske trake. Dve godine pre jubileja od dva veka od izgradnje, građani su odlučili da peticijom spreče urušavanje zdanja koje smatraju delom lokalne i vojvođanske istorije.

Najveća evangelička crkva u Vojvodini

Evangelička crkva u Vrbasu je pod zaštitom pokrajinskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture kao kulturno dobro. Izgradili su je nemački doseljenici iz Falačke 1820. godine o čemu svedoči gotovo nevidljiv akronim. Nemačka evangelička zajednica u Vrbasu činila je jednu od najbrojnijih, pa je Vrbas smatran evangeličkim centrom, a crkva najvećom u Vojvodini. Imovina nemačke evangeličke zajednice u Vojvodini pripala je Evangeličkoj hrišćanskoj crkvi sa sedištem u Subotici.

Da je postavljanje tabli i ograđivanje trotoara zapravo bilo korak unazad nadležnih organa u sprovođenju zakona svedoči dopis građevinske inspekcije opštinskim čelnicima. Dopis povodom komada fasade i lima sa crkvenog tornja koji su pali usled jakih vetrova u martu 2009. godine otkriva niz bezuspešnih pokušaja inspekcije da primeni zakone i propise.

Dijalog o rekonstrukciji ruševnog zdanja sa subotičkom biskupijom Evangeličke hrišćanska crkva augsburškog veroispovedanja u Srbiji – Vojvodini počeo je 2002. godine, a četiri godine kasnije građevinska inspekcija uputila je zvaničan poziv predstavnicima crkve na usmenu raspravu, uz opomenu da će – ukoliko se ne odazovu – snositi posledice predviđene zakonom.

Iste godine, usvojen je Zakon o crkvama i verskim zajednicama kojim je Evangeličkoj hrišćanskoj crkvi priznat status „tradicionalne crkve“.

“Crkve i verske zajednice su nezavisne od države i jednake pred zakonom”, glasi član 6 tog zakona, te je nakon usmene rasprave sa tadašnjim biskupom Arpadom Dolinskim građevinska inspekcija 31. jula 2006. godine donela rešenje kojim Evengeličkoj hrišćanskoj crkvi daje rok od 15 dana da postupi po zakonu i započne rekonstrukciju crkvenog tornja.

Biskup Dolinski je zapušteno stanje najveće evangeličke crkve u Vojvodini opravdao periodom nacionalizacije imovine crkve, te najavio da će se obratiti Ministarstvu vera za pomoć, navodi se u rešenju.

Šest godina kasnije, građevinska inspekcija je ponovo ukazala opštinskim čelnicima da se stanje crvenog zdanja u međuvremenu pogoršalo i da su dalji pokušaji pričvršćivanja lima za drvenu konstrukciju tornja – nemogući.

“Crkvene vlasti nisu postupile po nalozima rešenja i neophodno je da opštinska uprava preduzme mere obezbeđenja”, navodi se u infomaciji koju je inspekcija uputila lokalnim čelnicima 2012. godine, kada je dotadašnji biskup Arpad Dolinski umro, a na mestu prvog čoveka biskupije ga zamenio sin – Gabor Dolinski, aktuelni zamenik biskupa.
Iste 2012. godine, na inicijativu lokalne samouprave, pokrajinski Zavod za zaštitu spomenika kulture je izradio projekat rekonstrukcije koji nikada nije sproveden, potvrdio je za VOICE Rastko Vlajković iz Zavoda.

Crkveni predstavnici nisu postupili po rešenju inspekcije u zakonskom roku, a ni 12 godina kasnije, četiri godine otkako im je država vratila imovinu.

Povoljna lokacija za donacije?

Zainteresovanost za crkveno zdanje koje dominira panoramom i starim razglednicama Vrbasa Evangelička hrišćanska crkva pokazala je 2016. godine kada je na „Luteranskom balu“ povodom 500 godina od reformacije najavila da će “na proleće početi radovi na rekonstrukciji vrbaske crkve”. Zamenik biskupa Gabor Dolinski zahvalio je donatorima, a prvenstveno podršci Mađarske.

Politički aktivan biskup: “Inkasirajte za Orbana”

Gabor Dolinski koji je 2012. godine nasledio oca na poziciji zamenika biskupa, aktivno je uključen u društveni i politički život. Na stranici Nacionalnog saveta Mađara navodi se da već osam godina radi na vraćanju nacionalizovane crkvene imovine, a 2018. godine ispred Saveza vojvođanskih Mađara aktivno agituje na sunarodnike da glasaju za Viktora Orbana. Među najzanimljivijim porukama Dolinskog u pozivanju vojvođanskih Mađara da glasaju za Orbana je ona sa foruma građana u Hajdukovu, kada je pozvao sunarodnike da se prijave na konkurse mađarskih fondacija te da nakon primljenih sredstava “neće imati dilemu koji broj da inkasiraju tj. zaokruže”, svedoče izveštaji Mađar soa. Na portalu Joreggeltvajdasag, Dolinski je redovan bloger gde između ostalog izbore u Mađarskoj proglašava izborima za očuvanje nacije i vodi antimigrantsku politiku upozoravajući na „opasnost od islamizacije Evrope“.

O dobroj saradnji crkve sa državom u izabranim sferama svedoči internetska stranica Evangeličke hrišćanske crkve na kojoj se pored privatne vinarije i firme koja pruža internetske usluge nalazi i logo Agencije za restituciju Srbije.

“Evangelička hrišćanska crkva a.v. u Republici Srbiji kao pravni sledbenik bivše Nemačke evangeličko-hrišćanske crkve a.v. u Kraljevini Jugoslaviji traži vraćanje 358 hektara poljoprivrednog zemljišta i jedan hektar građevinskog zemljišta, 21 poslovni objekat, ukupne procenjene površine od 6.300 kvadratnih metara i 32 stambena objekta, ukupne procenjene površine od 2.560 kvadratnih metara. Traži i 23 groblja.”, navodi se u saopštenju Agencije za restituciju iz 2008. godine.

Subotica: Državne njive – crkveni profit

Evangelička hrišćanska crkva, zajedno sa Srpskom pravoslavnom i Rimokatoličkom crkvom dobila je kontroverzni privilegovani status kada im je skupštinska većina u Subotici 2007. godine dodelila bez naknadeviše od 700 hektara državnog obradivog poljoprivrednog zemljišta do okončanja procesa restitucije. Zbog pokušaja Ministarstva poljoprivrede da se neosnovano dodeljene oranice daju na javnu licitaciju, tri crkve su se 2012. godine obratile sudu i izdejstvovale “sudsku zabranu”. U sporu republičkog javnog pravobranilaštva protiv grada Subotice zbog nezakonite odluke poslednje ročište održano je polovinom 2017. godine, a sve tri crkve, iako su povratile veći deo imovine restitucijom, nastavljaju da brane svoje „pravo“ da obrađuju 700 hektara državnih njiva.

“Veruj u Boga, pitaj advokata”

Više od 176 hektara poljoprivrednog zemljišta u vrbaskom ataru vraćeno je Evangeličkoj crkvi 2014. godine, svedoče evidencija Agencije za restituciju i katastar. Zemlja je izdata u arendu privatnim licima po ceni od 35.000 dinara po hektaru, saznaje VOICE. Prihod koji je do sada crkva mogla ostvariti samo u vrbaskom ataru prelazi 20 miliona dinara.
Tridesetak pripadnika evangeličke crkvene opštine u Vrbasu, koliko ih je preostalo, nadali su da će prihodi od arende već biti uloženi u crkvu koja je najveća u Vojvodini, ali i u zapušteno groblje nekada dominantne verske zajednice vrbaskih Nemaca. Pojedini su se, kažu, distancirali od subotičke biskupije upravo zbog loše komunikacije po ovom pitanju.

Jedan od potomaka Nemaca evangeličke veroispovesti iz Vojvodine kaže za VOICE da je napustio organe ove crkve i pre nego što joj je imovina vraćena Zakonom o restituciji. Prvo, zbog neslaganja sa naslednikom biskupa Arpada Dolinskog.

“Kada je biskup Arpad Dolinski umro, njegova supruga Marta je, kao episkop, svog sina Gabora imenovala za zamenika biskupa. I danas je zamenik jer nema dovoljno godina da bude biskup. Vernici su i pre restitucije postavljali pitanja kako se troši novac: kad će biti popravljena kapija na groblju, kada će se adaptirati kapela… Ako vam se crkveni poglavar umesto na boga poziva na advokata, jasno vam je o čemu se radi. Onda to nije crkva, već kompanija”, kaže izvor VOICE-a.

Poluistine i prazna obećanja

Skoro dve godine otkako je u vrbaskom hotelu održan „Luteranski bal“ na kojem je obećana rekonstrukcija crkve, na pitanja VOICE-a: kada počinju radovi na rekonstrukciji, iz kojih sredstava će se finansirati radovi i o kakvoj donaciji Mađarske je reč, iz Evangeličke hrišćanske crkve odgovorili su saopštenjem u kojem se navodi da je projekat odobren od strane nadležnih zavoda za zaštitu spomenika kulture krajem 2017. godine i napravljen predmer radova.

Javno dostupni podaci pokazuju da je Odeljenje za urbanizam tek 15. marta izdalo lokacijske uslove na osnovu odobrenog idejnog projekata koji je pokrajinski Zavod za zaštitu spomenika kulture odobrio 28. februara 2018. godine.

Međutim, ishodovani lokacijski uslovi koji važe 12 meseci ne znače i skori početak rekonstrukcije uprkos obećanju 2016. godine. U saopštenju biskupije od 4. aprila 2018. Godine navodi se: “Takođe su poslati mnogobrojni zahtevi za donacije sredstava, prvenstveno inostranstvu, pa će, po eventualnom prispeću novčanih sredstava, radovi na obnovi crkve početi”.

Na konstataciju novinara VOICE-a da saopštenje ne sadrži tražene odgovore i molbu da iste nakanadno dostave, iz subotičke biskupije nije stigao nikakav odgovor. Zamenik biskupa se više nije javljao ni na telefonske pozive.

Pobrkani lončići: Ko skuplja peticiju, a ko novce?

Peticiju koja je pokrenuta u Vrbasu 2018. godine Dolinski je doveo u vezu sa inicijativom lokalne samouprave i crkve da ostvare saradnju sa Ministarstvom vera od pre šest godina i optužio N.N. lica za zloupotrebe. U saopštenju se, između ostalog, navodi:

“Mi smatramo da ovakvo delovanje sa neovlašćenim prikupljanjem novčanih sredstava po samoproklamovanoj inicijativi, a bez znanja Crkvenih vlasti – može predstavljati izvor različitih finanansijskih zloupotreba, a to Crkva svakako neće tolerisati”.

Inicijatori peticije kažu da sakupljaju potpise a ne novac, i da je zamenik biskupa verovatno pomešao brojne medijske napise koji datiraju od 2008. godine.

“Hoćemo da stavimo do znanja da su Vrbasanima, bez obzira na nacionalnu, versku i partijsku pripadnost, dve crkve u centru grada važne. Želimo da se sačuva istorija i jedan od simbola grada pre nego što neko strada. Na ovakvu građansku akciju trebalo bi blagonaklono da reaguju i crkva i gradska vlast ”, kaže za VOICE Miroslav Kovač, jedan od inicijatora peticije.

Ranka Ivanoska (VOICE)