"Sombor mi je u srcu, a Kragujevac volim kao svoj grad"
„Somborski indeks (engleski: Sombor index) je koncept koji je u prirodne nauke uveden 2020. godine. Taj koncept, kao i njegovo ime, ubrzo su prihvaćeni od strane velikog broja naučnika širom sveta (…)“.
Ovako glasi početak pozivnica za predavanje, koje će biti održano 14. septembra, koje građanima svog rodnog Sombora uputio hemičar, akademik Ivan Gutman. Najavio je da će sugrađanima, pored ostalog, opisati gde je i kako je nastao somborski indeks i zašto je nazvan upravo po Somboru.
Kao malo takvih gradova, Sombor već dugo nema problem s prepoznatljivošću izvan lokalnih okvira. Njegovo postojanje, i samim tim važnost, dokumentovano je u pesmama, posebno onim Zvonka Bogdana, takođe Somborca; voleo je da ga spominje u svojim pesmama i Balašević. Tokom više od proteklih 100 godina, Sombor je uvršten je na mapu gradova na čiji pomen se javljaju odista brojne asocijacije – od legendarnog zelenila, preko Milana i Petra Konjovića, Save Stojkova, Veljka Petrovića, preko sportista raznih fela, sve do današnjeg najboljeg igrača NBA Nikole Jokića…
Ipak, samo su trojica Somboraca ime svog rodnog grada ugradili u svoja otkrića, patente, odnosno specifične poteze: pored akademika Gutmana i njegovog somborskog indeksa, to je učinio i nuklearni fizičar Bogdan Maglić (1928-2017), koji je 1961. otkrio elementarnu česticu omega pi mezon nazvavši je – dakako, po Somboru – „S“ čestica, i pomenuti Jokić, čiji je karakterističan potez pre šuta nazvan „Sombor Shuffle“.
S obzirom na to da je ove godine poneo titulu najkorisnijeg igrača NBA, Jokić bi komotno mogao da još koji svoj potez nazove po Somboru, ili kako već bude želeo, i potom bi i američka i svetska javnost, pa onda i novinari to bez problema prihvatili. No, sa naučnom zajednicom i prihvatanjem koncepta koji je patentirao naučnik iz jedne male zemlje, tako se bar nama laicima čini, ne ide baš tako lako.
Da, tako bi verovatno bilo da nije reč o – akademiku Gutmanu, doktoru hemije, dugogodišnjem redovnom profesoru na Prirodno-matematičkom fakultetu u Kragujevcu, gde od penzionisanja 2012. postaje profesor emeritus. Njega svetska naučna zajednica i te kako dobro poznaje. I uvažava.
Evo i zbog čega.
Za poslednjih 50 godina objavio je više od 1450 naučnih radova – od toga oko 280 samostalno, dok je preostale objavio u saradnji sa više od 840 kolega iz zemlje i inostranstva.
Njegovi radovi citirani su – obratite pažnju! – više od 30.000 puta u naučnim radovima drugih autora, i više od 5200 puta u više od 460 knjiga i udžbenika. Radovi su mu objavljeni na 16 stranih jezika, uključujući kineski, engleski, španski, nemački i persijski.
Predavanja je držao u Austriji, Belgiji, Bosni i Hercegovini, Brazilu, Bugarskoj, Crnoj Gori, Češkoj, Čileu, Danskoj, Egiptu, Finskoj, Francuskoj, Holandiji, Hong Kongu, Hrvatskoj, Italiji, Iranu, Izraelu, Japanu, Južnoj Africi, Južnoj Koreji, Kanadi, Kini, Kolumbiji, Kubi, Mađarskoj, Makedoniji, Malti, Meksiku, Nemačkoj (DR), Nemačkoj (SR), Norveškoj, Portugalu, Rumuniji, Rusiji, SAD, Slovačkoj, Sloveniji, Švajcarskoj, Švedskoj, Tajvanu, Tuskoj, Velikoj Britaniji i Venecueli.
Sarađivao je i ima objavljene radove sa kolegama iz 67 zemalja.
Gutmanu su mediji u Srbiji, možda i prvi put, posvetili prostor kad su istraživači sa američkog Univerziteta Stenford prošle godine, drugu godinu zaredom, objavili listu od 100.000 najboljih svetskih naučnika.
Vrednujući više kriterijuma, među kojima se izdvajaju samostalni naučni radovi i broj citiranja svakog naučnika, istraživači sa Stenforda na listu za 2019. uvrstili su 49 naučnika iz Srbije.
Među njima najbolje je plasiran akademik Gutman – na 4148. mestu, što je za 291 mesto bolje nego na prethodnom rangiranju.
Inače, sledećih pet srpskih naučnika rangirano na pozicijama između 70 i 80 hiljada.
Ivan Gutman je rođen 2. septembra 1947. godine u Somboru gde je završio osnovu školu i gimnaziju.
Oni koji ga dobro poznaju navode da se već u osnovnoj školi isticao i znanjem i visinom. „Bio je superđak“, kaže nam jedan njegov školski drug, „ i najviši u razredu, a sa svojih stotinak kilograma i najteži. S lakoćom je rešavao sve zadatke, besprekorno znao da odgovara podjednako dobro iz svih predmeta, ali je posebno naginjao ka hemiji.„
Naravno, osnovnu školu završio je kao vukovac, nastavio je istim tempom i u Gimnaziji, a ni na hemijskoj grupi Prirodno-matematičkog fakulteta u Beogradu nije imao manju ocenu od maksimalne. Iz vremena srednjoškolskih dana bavio se dizanjem tegova i čak je postao prvak Vojvodine. Sportom se bavio još neko vreme i kao student.
U jednoj godini, 1973, Gutman je na Univerzitetu u Zagrebu i magistrirao i doktorirao.
Od 1988. je član je Srpske akademije nauka i umetnosti (redovni član od 1997). Od 2005. član je Međunarodne akademije matematičke hemije, od 2006. Akademije nelinearnih nauka (Moskva), a od 2012. i Evropske akademije (London).
Član je ili je bio član redakcije ili saveta velikog broj domaćih i stranih naučnih časopisa. Učesnik je brojnih naučnih skupova u zemlji i inostranstvu, više puta kao pozvani predavač.
U njegovoj biografiji na sajtu kragujevačkog PMF-a ističe se i da je „rukovodio izradom većeg broja diplomskih, 7 specijalističkih i 10 magistarskih radova, kao i 10 doktorata. Značajne rezultate ostvario je i na uvođenju mladih (prvenstveno studenata, ali i srednjoškolaca) u naučni rad. Zanima se i za nastavu i istoriju prirodnih nauka i matematike, i iz ovih oblasti je objavio dvadesetak radova. Pored toga dosta se angažovao i na popularizaciji hemije i matematike, objavljujući članke (njih oko 300) i držeći predavanja po osnovnim i srednjim školama.“
Grad Kragujevac, u kojem živi i radi, odužio mu se zvanjem Zaslužnog građanina i najznačajnijom gradskom nagradom – Đurđevdanskom, kao i nagradom za životno delo Univerziteta u Kragujevcu, dok mu je rodni Sombor pre dve godine dodelio Oktobarsku nagradu a proglašen je i istaknutim prijateljem Gimnazije “Veljko Petrović“ u Somboru. Gutman je dobitnik i drugih priznanja i nagrada.
Prema pisanju medija, novčani deo Oktobarske nagrade grada Sombor Gutman je poklonio Fondaciji somborske gimnazije, koju je i sam pohađao.
Tada je novinarima u šaljivom tonu izjavio da je „ova nagrada materijalni dokaz da sam Somborac“.
Svoju izjavu obrazložio je rečima da je ceo njegov naučni opus vezan za Kragujevac, sa kojim ga poistovećuju, jer je tamo proveo radni vek, te da ljudi i ne znaju da je rođen u Somboru.
„Sombor mi je u srcu, a Kragujevac volim kao svoj grad“, pojasnio je akademik Gutman.
Oženjen je Magdom i imaju ćerku Barbaru, a imali su sina Matiju (1976–1999).
Denis Kolundžija (VOICE, foto: Univerzitet u Kragujevcu)
